«ἔρως ἔρωτι νικᾶται»

 

Ο Άγιος Ιωάννης της Κλίμακος λέει σε τρείς λέξεις: «ἔρως ἔρωτι νικᾶται».

Ένας έρωτας λέει, νικιέται απο έναν άλλο, μεγαλύτερο έρωτα...

Τι είναι εκείνο, που μας κρατάει δεμένους με τα πάθη μας; Τα έχουμε ερωτευεί! 

 

Τα έχουμε αγαπήσει, μέσα στήν πτώση μας, μέσα στήν εμπάθεια μας, τα έχουμε σφιχταγγαλιάσει. Είμαστε ερωτευμένοι με τα πάθη μας, με την γαστριμαργία μας, με την πορνεία μας, με την υπερηφάνια μας, τον εγωισμό, την κενοδοξία μας και ολα αυτά...

Και πως θα μπορέσουμε να θεραπευτούμε απο αυτά;
Μόνο με επιταγές νομικού τύπου; Δεν πρέπει να είσαι κοιλιόδουλος; Δεν πρέπει να είσαι γαστρίμαργος; Δεν πρέπει να είσαι πόρνος, δεν πρέπει να είσαι υπερήφανος;

Καλά είναι και αυτά, αλλά εχω την αίσθηση οτι δεν είναι ικανά, να γεμίσουν τον άνθρωπο απο μια φιλότιμη διάθεση να πετάξει απο επάνω του αυτά τα πάθη...

'Ερχεται λοιπόν ο Άγιος Ιωάννης της Κλίμακος και μας λέει, οτι για να πάψουμε να έχουμε αυτούς του έρωτες, τούς έρωτες για τα γήινα πάθη μας, χρειάζετε να έρθει μέσα στήν καρδιά μας ένας μεγαλύτερος έρωτας!

Οπότε ξαφνικά η άσκησή μας, δεν γίνεται απλώς η αποφυγή κάποιων παθών. Ούτε καν θα λέγαμε η μίμηση κάποιων καλών πράξεων, κάποιων αρετών, αλλά η άσκησή μας πλέων αλλάζει περιεχόμενο, και δεν είναι τόσο ''αυτονόητο'' αυτό το περιεχόμενο της άσκησης.

Η άσκησή μας θα έλεγα, αρχίζει και μοιάζει με την προσπάθεια που κάνει κάποιος που έχει ερωτευεί, να πλησιάσει, το πρόσωπο που ερωτεύτηκε...

Ας φέρουμε αυτό το παράδειγμα, μην σκανδαλιζόμαστε. Κάποιος αγαπά μια κοπέλα έτσι; Και τι κάνει; Γυρίζει γύρω-γύρω απο το σπίτι της, πηγαίνει και της μιλάει, εὐκαίρως-ακαίρως της κάνει μια πολιορκία πιο ουσιαστική...

Αυτό ακριβώς γίνεται η άσκηση, όταν την κάνουμε απο Αγάπη.

Απο έρωτα και απο φιλότιμο, για Τον Χριστό μας.

Η άσκηση πλέον αποκτά ενα δυναμικό χαρακτήρα, δεν είναι απλώς η αποχή απο τα κακά, και το να κάνουμε τα καλά, αλλά είναι κάτι περισσότερο, είναι η προσπάθεια της ψυχής μου να πολιορκίσει Τον Χριστό, και να τον βάλει μέσα της, να τον ενθρονίσει στήν καρδιά της.

Και αυτό είναι που αλλάζει πλέον και την διάθεση του ανθρώπου, φανταστείτε κάποιον να σας λεέι: Να κάνεις εκείνο! Να κάνεις το άλλο! Να μην κάνεις εκείνο, να μην κάνεις το άλλο...

Αυθορμήτως δημιουργείται και μια αντίδραση, και πολλές φορές πας και κάνεις ακρίβως τα αντίθετα, απο αυτά που σου λέει. Έρχεται όμως ενα αγαπήμενο πρόσωπο, και σου λέει: αν μ΄αγαπάς, μην με στεναχωρείς, κάνε εκείνο σε παρακαλώ...

Και κατευθείαν αλλάζει η διάθεση σου, αυτή την αλήθεια μας λέει ο Άγιος Ιωάννης της Κλίμακος. Αυτή την αλήθεια μας λέει με άλλα λόγια ο ίδιος ο Κύριος μας... Ο Ιησούς Χριστός:

''Εὰν ἀγαπᾶτέ με.. (λέει στο κατά Ιωάννη Ευαγγέλιο) τὰς ἐντολὰς τὰς ἐμὰς τηρήσατε...''

Να λοιπόν, βάζει την αγάπη στο πρόσωπό Του να νικήσει, τις ψεύτικες αγάπες που μας οδηγούν μακρυά απο τον δρόμο των εντολών Του... Να πως πρέπει λοιπόν ο χριστιανός να ζεί την άσκηση του, να ζεί την πνευματική του προσπάθεια ως ενα αγώνισμα αγάπης. Ως ενα αγώνισμα ερωτικό!
                                                                              

Να γιατί, οι Ασκητές της Εκκλησίας μας δεν έχουν καμία ομοιότητα, με ανθρώπους ιδιόρυθμους, ανθρώπους ''παράξενους'', συγχωρέστε μου την έκφραση με ''γεροντοκόρους'', και γεροντοπαλίκαρα.

Δεν έχουν αυτήν την παραξενιά οι Ασκητές της Ορθοδόξου Εκκλησίας!

Γιατί; Γιατί είναι κατά βάσιν ἄνθρωποι αγάπης.

Είναι άνθρωποι εράσμιοι και ερωτικοί. Είναι άνθρωποι που αγαπούν, και απο αυτή την πλειοδοσία της καρδιάς, στήν αγάπη πρός Τον Χριστό, αποδίδονται ολοένα και περισσότερο σε μεγαλύτερη προσπάθεια, σε μεγαλύτερη άσκηση, σε μεγαλύτερη πολιορκία Του Χριστού.

Ας πολιορκίσουμε και εμείς αδελφοί μου Τον Χριστό με τέτοιο φρόνημα.

Απο εδω και έπειτα, οι νηστείες μας, οι προσευχές μας, οι μετάνοιες, οι γονυκλισίες, (οτι κάνει ο καθένας..) η αγάπη στόν πλησίον, η έλλειψη της κατάκρισης, και ολα αυτά τα ωραία πράγματα, ας τα κάνουμε ως αποτέλεσμα της αγάπης μας στόν Χριστό.

Και τι γίνεται; Ξεκινάς απο μια αρχική αγάπη στόν Χριστό, να θέλεις να μπείς σε αυτήν την προσπάθεια, και οσο περισσότερο προσπαθείς με τέτοιο φρόνημα, η καρδιά του ανθρώπου τι παθαίνει; Πλαταίνει... γίνεσαι ολοένα και πιο ευρύχωρος άνθρωπος, και αγκαλιάζεις τούς πάντες.

Αρχίζεις πλέον, και αυτήν την αρχική αγάπη για Τον Χριστό, την αισθάνεσαι ακόμη πιο βαθιά, ακόμη πιο πλατιά, και αγκαλιάζει τον κόσμο ολόκληρο, αγκαλιάζει την γη και τον ουρανό, και γίνεσαι με αυτόν τον Έρωτα τον Θεϊκό, παγκόσμιος άνθρωπος...

Γίνεσαι ένας άνθρωπος, που μπορεί και αίρεται πάνω απο τα χωροχρονικά όρια που έχουμε σε αυτή τη γη, και που μπορεί να αγκαλιάσει τα σύμπαντα, γίνεσαι ἀκριβῶς σαν τούς Αγίους της Εκκλησίας μας, σαν τον Άγιο Ιωάννη τον Σιναΐτη, που κερδίζοντας αυτή την αγάπη, αυτόν τον έρωτα στόν Χριστό, μπόρεσε και πέταξε τούς άλλους ἔρωτες για τα γήινα πράγματα...

Γίνεσαι, να πούμε και για αυτόν, σαν τον Άγιο Ιερομάρτυρα Γρηγόριο τον Ε΄, που νίκησε την αγάπη, τον έρωτα για την γήινη ζωη, με έναν άλλο έρωτα...

Τον Έρωτα για Τον Χριστό, τον έρωτα για την Ομολογία της Πίστης στο Ευαγγέλιο που ο Χριστός ήρθε και κήρυξε, και σφράγισε με το ίδιο Του το αίμα.

Αυτός ο έρωτας του για Τον Χριστό τον έκανε ατρόμητο, τον έκανε μάρτυρα της Πίστης και Ομολογητή.
π.Γ.Σ.
Ας ευχηθούμε σε όλους μας, να πυρποληθεί η καρδιά μας με αυτόν τον Θεϊκό Έρωτα, και ότι κάνουμε μέσα στήν Εκκλησία, να το κάνουμε με τέτοιο αγαπητικό και ερωτικό τρόπο. Αμήν.

Καλό Στάδιο…

τρελογιάννης 

Αγίου Βασιλείου του Μεγάλου

Η ΝΗΣΤΕΙΑ

Πρόλογος

Η ΝΗΣΤΕΙΑ είναι θεσμός πανάρχαιος και θεόσδοτος. Τη νομοθέτησε ήδη στον παράδεισο ο Θεός, όταν απαγόρευσε στους πρωτοπλάστους να φάνε «από το δέντρο της γνώσεως του καλού και του κακού» (Γεν. 2:17). Την όρισε στη συνέχεια ο Μωσαϊκός Νόμος. Την επικύρωσε ο Θεάνθρωπος Ιησούς τόσο με το λόγο Του όσο και με το παράδειγμά Του, όταν νήστεψε «σαράντα μέρες και σαράντα νύχτες» (Ματθ. 4:2). Την τήρησαν οι απόστολοι και οι πρώτοι χριστιανοί. Τη θεσμοθέτησε η Εκκλησία.

Κάθε χριστιανός λοιπόν οφείλει να τηρεί τις «διατεταγμένες» νηστείες (βλέπε το κατατοπιστικό «ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ» στο τέλος), υπακούοντας με ταπείνωση στο Χριστό και την Εκκλησία Του. Αυτή η υπακοή, βέβαια, δεν είναι άλογη ούτε ανώφελη. Γιατί με τη νηστεία ισχυροποιείται η θέληση, δουλαγωγείται το σώμα, καθαρίζεται ο νους, μαλακώνει η καρδιά, καταστέλλονται οι σαρκικές ορμές, θεραπεύεται η ψυχή^. κοντολογίς, «παν καλόν και αγαθόν δια της νηστείας κατορθούται και τελειούται» (άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς).

Πολλοί, ωστόσο, είναι εκείνοι που δεν τηρούν τις νηστείες της Εκκλησίας, προβάλλοντας διάφορες δικαιολογίες.

Ο άγιος Βασίλειος ο Μέγας, στους δύο λόγους του «Περί νηστείας», επιλεγμένα αποσπάσματα των οποίων ακολουθούν σε ελεύθερη απόδοση, εξετάζοντας ιστορικά και θεολογικά το θεσμό, ορίζει ως αληθινή νηστεία τόσο την αποχή από ορισμένες τροφές όσο και την αποξένωση από την κακία. Γενικά συστήνει την καθολική εγκράτεια και την ασκητική τοποθέτηση απέναντι στα υλικά στοιχεία του κόσμου, τοποθέτηση που αποτρέπει την υποδούλωση του χριστιανού στα κτιστά και επιτρέπει την ελεύθερη και σωτήρια υποταγή του στο άγιο θέλημα του Κτίστη.

Η νηστεία

ΠΟΛΥΤΙΜΟ δώρο του Θεού είναι η νηστεία, θεσμός πανάρχαιος, που διατηρήθηκε σαν πατρική κληρονομιά κι έφτασε μέχρι τις μέρες μας.

Δεχθείτε τη λοιπόν με χαρά. Δεχθείτε οι φτωχοί τη σύντροφό σας. Δεχθείτε οι υπηρέτες την ανάπαυσή σας. Δεχθείτε οι πλούσιοι αυτή που σας σώζει από τον κίνδυνο του κορεσμού και νοστιμίζει όσα η συνεχής απόλαυση ανοσταίνει.

Οι άρρωστοι δεχθείτε τη μητέρα της υγείας. Οι υγιείς την εξασφάλιση της ευεξίας. Ρωτήστε τους γιατρούς, και θα σας πουν πως τίποτα δεν είναι τόσο αμφίβολο κι αβέβαιο όσο η υγεία. Γι’ αυτό οι συνετοί με τη νηστεία προσπαθούν να διατηρήσουν την υγεία τους και να γλυτώσουν από το συντριπτικό φορτίο της παχυσαρκίας.

Μην ισχυρίζεσαι πως δεν μπορείς να νηστέψεις, φέρνοντας σαν πρόφαση αρρώστια ή σωματική αδυναμία, αφού, από την άλλη μεριά, σ’ όλη σου τη ζωή ταλαιπωρείς το σώμα σου με την πολυφαγία. Γνωρίζω πολύ καλά πως οι γιατροί επιβάλλουν στους αρρώστους μάλλον λιτή δίαιτα και νηστεία παρά ποικιλία και αφθονία φαγητών.

Άλλωστε, τί είναι ευκολότερο για το σώμα, να περάσει τη νύχτα μ’ ένα ελαφρό δείπνο ή να πέσει στο κρεβάτι βαρύ από την πολυφαγία; Μπορεί ν’ ανα­παυθεί έτσι ή θα στριφογυρίζει παραφορτωμένο και ταλαίπωρο; Ποιο πλοίο μπορεί να κυβερνήσει ευκολότερα ένας καπετάνιος και να το σώσει σε μια θαλασσοταραχή, το βαρυφορτωμένο ή εκείνο που έχει το κανονικό του φορτίο; Το βαρυφορτωμένο δεν θα το βυθίσει μια μικρή τρικυμία; Έτσι και τα σώματα, όταν ταλαιπωρούνται με την πολλή τροφή, εύκολα υποκύπτουν στις αρρώστιες. Ενώ όταν τρέφονται ελαφρά, διατηρούν την καλή τους υγεία.

*

Ας παρακολουθήσουμε όμως ιστορικά την υπόθεση της νηστείας, για να δούμε πόσο εκτιμήθηκε από τους αγίους και πόσα καλά προξένησε.

Ο θεόπτης Μωυσής ύστερ’ από νηστεία σαράντα ημερών τόλμησε ν’ ανεβεί στην κορυφή του όρους Σινά και να παραλάβει τις πλάκες των δέκα εντολών (Εξ. 24:18). Δεν θα έπαιρνε το θάρρος να πλησιάσει την κορυφή, που κάπνιζε από τη θεία  παρουσία, αν δεν είχε οπλιστεί με τη νηστεία. Νήστεψε, κι έτσι μπόρεσε να συνομιλήσει με το Θεό.

Ο προφήτης Σαμουήλ υπήρξε καρπός της νηστείας. Η μητέρα του Άννα, αφού νήστεψε, προσευχήθηκε στο Θεό και Του ζήτησε ένα παιδί, με την υπόσχεση να το αφιερώσει σ’ Εκείνον (Α’ Βασ. 1:11).

Τον μεγάλο ήρωα Σαμψών, τί ήταν εκείνο που τον έκανε ακαταμάχητο; Η νηστεία! Με τη νηστεία συνε­λήφθη στα σπλάχνα της μητέρας του. Η νηστεία τον γέννησε. Η νηστεία τον θήλασε. Η νηστεία τον ανέθρεψε. Η νηστεία εκείνη, που όρισε ο άγγελος: «Το παιδί, που θα γεννηθεί, δεν θα πρέπει να γευθεί κανένα από τα προϊόντα του αμπελιού. Δεν θα πιει κρασί ούτε κανένα άλλο δυνατό ποτό» (Κριτ. 13:14).

Η νηστεία γεννάει προφήτες. Ενισχύει τους δυνατούς. Σοφίζει τους νομοθέτες. Εξοπλίζει τους ήρωες. Γυμνάζει τους αθλητές. Αποκρούει τους πειρασμούς. Συγκατοικεί με τη νηφαλιότητα και την αγνότητα. Στους πολέμους κάνει ανδραγαθήματα και στον καιρό της ειρήνης διδάσκει την ησυχία. Αγιάζει τους αφιερωμένους και τελειοποιεί τους ιερείς. Κανείς δεν μπορεί να πλησιάσει το Θυσιαστήριο και να τελέσει τη θεία Λειτουργία, χωρίς προηγουμένως να έχει νηστέψει.

Έπειτα από νηστεία σαράντα ημερών αξιώθηκε ο προφήτης Ηλίας ν’ αντικρύσει τον Κύριο (Γ’ Βασ. 19:8-18). Χάρη στη νηστεία αποδείχθηκε ισχυρότερος από το θάνατο και ανέστησε το πεθαμένο παιδί (Γ’ Βασ. 17:21-23). Χάρη στη νηστεία εμπόδισε τον ουρανό να βρέξει για τριάμιση χρόνια (Γ’ Βασ. 17:1, 18:1). Κι αυτό, για να μαλακώσει τη σκληροκαρδία των Ισραηλιτών, που είχαν παραδοθεί στην ασέβεια και στην παρανομία. Έτσι προκάλεσε σ’ ολόκληρο λαό υποχρεωτική νηστεία, μέχρι να μετανοήσουν και να επανορθώσουν «την αμαρτία, που προήλθε από την καλοπέραση και τον μαλθακό βίο.

Ο προφήτης Δανιήλ, που για ένα εικοσαήμερο δεν γεύθηκε ψωμί ούτε ήπιε νερό (Δαν. 10:2-3), δίδαξε και τα λιοντάρια ακόμα να νηστεύουν (Δαν. 6:16-22). Τα πεινασμένα λιοντάρια δεν τον κατασπάραξαν, σαν να είχε σώμα από πέτρα ή χαλκό ή άλλο σκληρό υλικό. Η νηστεία δυνάμωσε το σώμα του προφήτη και το έκανε απρόσβλητο από τα δόντια των θηρίων, όπως η βαφή κάνει το σίδερο απρόσβλητο από τη σκουριά.

*

Η νηστεία ενισχύει την προσευχή. Γίνεται φτερό στην πορεία της προς τον ουρανό. Είναι μητέρα της υγείας, παιδαγωγός της νιότης, στολίδι των γηρατειών. Είναι συνοδοιπόρος των ταξιδιωτών και ασφάλεια των συγκατοίκων.

Ο άνδρας δεν αμφιβάλλει καθόλου για τη συζυγική πίστη της γυναίκας του, όταν τη βλέπει να συζεί με τη νηστεία. Η γυναίκα δεν λιώνει από ζήλεια, όταν βλέπει τον άνδρα της να νηστεύει.

Ποιος ζημιώθηκε ποτέ από τη νηστεία; Υπολόγισε την οικονομική κατάσταση του σπιτιού σου σε μια μέρα νηστείας. Υπολόγισέ την και σε μια συνηθισμένη μέρα. Θα διαπιστώσεις έτσι εύκολα, πόσο μεγάλο κέρδος έχεις με τη νηστεία.

Σκέψου πως ακόμα και οι εφοριακοί αφήνουν τους φορολογουμένους να ζήσουν λίγο καιρό ήσυχοι και ανενόχλητοι. Ας επιτρέψει λοιπόν και η σάρκα μια μικρή ανάπαυλα στο στόμα. Ας κάνει μια μικρή ανακωχή αυτή, που, όταν χορτάσει, φιλοσοφεί γύρω από την εγκράτεια, ενώ, όταν πεινάσει, ξεχνάει όσα δέχτηκε πριν.

Όποιος νηστεύει, δεν έχει ανάγκη από δάνεια ούτε χρειάζεται να πληρώνει τόκους. Η νηστεία γίνεται αφορμή να ευφραίνεται ο άνθρωπος. Γιατί όπως η δίψα κάνει γλυκό το πιοτό και η πείνα ευχάριστο το τραπέζι, έτσι και η νηστεία κάνει απολαυστικά τα φαγητά.            ·

Αν θέλεις λοιπόν να 'ναι ευχάριστο το τραπέζι σου, δέξου την αλλαγή της νηστείας. Αν όμως είσαι πάντα κυκλωμένος από πλούσια φαγητά, αδικείς τον εαυτό σου, γιατί εξαφανίζεις την απόλαυση με την άμετρη φιληδονία.

Τίποτα δεν υπάρχει, που να μην περιφρονηθεί με τη συνεχή απόλαυσή του. Ενώ, αντίθετα, συχνά επιθυμούμε εκείνα τα φαγητά, που σπάνια γευόμαστε. Γι’ αυτό και ο Δημιουργός μας επινόησε την ποικιλία στη ζωή μας, ώστε να νιώθουμε την απόλαυση όλων των αγαθών Του. Παρατήρησε τί συμβαίνει στη φύση: Ο ήλιος δεν είναι λαμπρότερος μετά τη νύχτα; Ο ύπνος δεν είναι γλυκύτερος μετά την αγρυπνία; Η υγεία δεν είναι περισσότερο επιθυμητή μετά τη δοκιμασία της αρρώστιας; Έτσι και το τραπέζι γίνεται περισσότερο ευχάριστο μετά τη νηστεία. Αυτό μάλιστα ισχύει για όλους. Και για τους πλουσίους, που έχουν άφθονα φαγητά, και για τους φτωχούς, που διαθέτουν λιγότερη τροφή.

*

Να θυμάσαι και να φοβάσαι το παράδειγμα του πλουσίου της παραβολής (Λουκ. 16:19-31). Οι συνεχείς απολαύσεις τον οδήγησαν στην αιώνια κόλαση. Ο πλούσιος αυτός δεν κατηγορήθηκε για καμιά αδικία. Εξαιτίας όμως των ανέσεων και της τροφής που απολάμβανε, καθώς και της αδιαφορίας του για τη φτώχεια του Λαζάρου, τιμωρήθηκε τόσο σκληρά. Η νηστεία και η υπομονή στις κακοπάθειες δεν ήταν, αντίθετα, εκείνες που χάρισαν την ανάπαυση στο Λάζαρο; Η παραβολή δεν αναφέρει γι’ άλλες αρετές του, παρά μόνο γι’ αυτές, που, σαν δυο φτερά, τον ύψωσαν και τον ανέπαυσαν στους κόλπους του Αβραάμ.

Πρόσεξε λοιπόν κι εσύ, μήπως, ενώ τώρα πίνεις ευχάριστα ποτά και αποστρέφεσαι το νερό, αργότερα ικετεύεις για μια μονάχα σταγόνα του, όπως ο πλούσιος. Κανείς δεν έπαθε τίποτα πίνοντας νερό. Κανείς δεν μέθυσε. Κανείς δεν ένιωσε πονοκέφαλο ή ζάλη. Ενώ, αντίθετα, η κακή χώνεψη, που αναγκαστικά ακολουθεί τα συμπόσια, δημιουργεί φοβερές αρρώστιες.

*

Η ζωή του Τιμίου Προδρόμου ήταν μια συνεχής νηστεία. Δεν είχε ούτε κρεβάτι ούτε τραπέζι ούτε κτήματα ούτε ζώα ούτε αποθήκες τροφίμων ούτε τίποτ’ άλλο, απ’ αυτά που θεωρούνται απαραίτητα για τη ζωή. Γι’ αυτό όμως ο Κύριος διακήρυξε πως ήταν «ο σπουδαιότερος απ’ όσους γέννησαν ποτέ γυναίκες» (Ματθ. 11:11).

Η νηστεία ανέβασε στον τρίτο ουρανό και τον απόστολο Παύλο, που την απαρίθμησε ανάμεσα στα καυχήματα για τις θλίψεις του (Β' Κορ. 11:27).

Για όλες όμως τις αρετές, κορυφαίο τύπο και υπογραμμό έχουμε τον ίδιο τον Κύριο. Ο Κύριος λοιπόν, έπειτα από νηστεία σαράντα ημερών, άρχισε το έργο του εδώ στη γη (Ματθ. 4:2). Πρώτα οχύρωσε και εξό­πλισε με τη νηστεία τη σάρκα, που πήρε για χάρη μας, κι υστέρα δέχτηκε τους πειρασμούς του διαβόλου. Παρόμοια κι εμείς, με νηστείες ας ετοιμαζόμαστε κι ας προγυμναζόμαστε στους αγώνες εναντίον των πνευματικών αντιπάλων.

Σε μιαν αμφίρροπη πολεμική συμπλοκή, η παρουσία κάποιου συμμάχου στο πλευρό του ενός εμπολέμου προκαλεί την ήττα του άλλου. Λοιπόν, το πνεύμα και η σάρκα βρίσκονται σε εμπόλεμη κατάσταση. Με ποιο θα συμμαχήσεις; Αν συμμαχήσεις με τη σάρκα, θα εξασθενήσεις το πνεύμα. Ενώ αν συμμαχήσεις με το πνεύμα, θα υποδουλώσεις τη σάρκα. Αφού θέλεις να ισχυροποιήσεις το πνεύμα σου, δάμασε τη σάρκα με τη νηστεία. Ο απόστολος Παύλος γράφει: «Όσο ο εξωτερικός άνθρωπος (δηλαδή η σάρκα) φθείρεται, τόσο ο εσωτερικός (δηλαδή το πνεύμα) ανανεώνεται» (Β’ Κορ. 4:16).

Ο Μωυσής, για να πάρει τη νομοθεσία για δεύτερη φορά, χρειάστηκε και δεύτερη νηστεία (Εξ. 34:28).

Οι Νινευίτες, αν δεν είχαν νηστέψει οι ίδιοι και τα ζώα τους, δεν θα είχαν γλυτώσει την καταστροφή (Ιων. 3:4-10).

Αλλά και τον Ησαύ, τί ήταν εκείνο που τον εξευτέλισε και τον έκανε δούλο του αδελφού του; Δεν ήταν ένα φαγητό; Γι’ αυτό και μόνο πούλησε τα πρωτοτόκια του (Γεν. 25:29-34)!

Ποιοι, πάλι, άφησαν τα πτώματά τους στην έρημο; Δεν τ’ άφησαν εκείνοι που επιζήτησαν την κρεοφαγία και την καλοπέραση της Αιγύπτου (Αριθ. 11:33-34); Όσο δηλαδή οι Ισραηλίτες έμεναν ικανοποιημένοι μόνο με το μάννα, νικούσαν τους εχθρούς τους και κανείς τους δεν αρρώσταινε. Όταν όμως θυμήθηκαν τις χύτρες με τα κρέατα και νοστάλγησαν τη δουλεία στην Αίγυπτο, τιμωρήθηκαν. Πέθαναν στην έρημο και δεν αξιώθηκαν να δουν τη γη της επαγγελίας.

Δεν φοβάσαι κι εσύ το παράδειγμα αυτό; Δεν σκέφτεσαι μήπως με την πολυφαγία αποκλειστείς από την ουράνια γη της επαγγελίας;

Η απόλαυση άφθονης και λιπαρής τροφής δημιουργεί στην ψυχή αναθυμιάσεις, που, σαν ένα πυκνό σύννεφο καπνού, εμποδίζουν το νου ν’ αντικρύσει τις ελλάμψεις του Παναγίου Πνεύματος.

Η νηστεία είναι ισχυρό όπλο εναντίον των δαιμόνων. «Αυτό το δαιμονικό γένος δεν μπορεί να διωχθεί με κανένα άλλο μέσο, παρά μόνο με την προσευχή και τη νηστεία», είπε ο Κύριος στην περίπτωση του δαιμονισμένου νέου (Μάρκ. 9:29).

Με την τρυφή, τη μέθη και τα διάφορα καρυκεύματα εξάπτεται και κάθε είδος ακολασίας. Το κυνήγι της απολαύσεως μεταβάλλει τους λογικούς ανθρώπους σε άλογα ζώα.

Η κραιπάλη προκαλεί και φρικτές διαστροφές. Γίνεται αιτία ν’ αναζητούν οι ακόλαστοι τη γυναίκα στον άνδρα και τον άνδρα στη γυναίκα.

Η νηστεία ρυθμίζει και την έγγαμη ζωή. Εμποδίζει την ασυδοσία και επιβάλλει σύμφωνη εγκράτεια, για ν’ αφοσιωθούν οι σύζυγοι στην προσευχή.

*

Μην περιορίζεις όμως την αρετή της νηστείας μόνο στη δίαιτα. Αληθινή νηστεία δεν είναι μόνο η αποχή από ορισμένα φαγητά, αλλά και η αποξένωση από τα πάθη και τις αμαρτίες: Να μην αδικήσεις κανένα. Να συγχωρήσεις τον πλησίον σου για τη λύπη που σου προξένησε, για το κακό που σου έκανε, για τα λεφτά που σου χρωστάει. Διαφορετικά, μολονότι δεν τρως κρέας, τρως τον ίδιο τον αδελφό σου. Μολονότι εγκρατεύεσαι στο κρασί, δεν εγκρατεύεσαι στις κακολογίες. Μολονότι νηστεύεις ως το βράδυ, ξοδεύεις την ημέρα σου στα δικαστήρια.

Η Αγία Γραφή αναφέρει: «Αλίμονο σ’ αυτούς που μεθάνε χωρίς κρασί» (Ησ. 28:1). Τέτοια μέθη είναι π.χ. ο θυμός, που κάνει την ψυχή να παραφρονήσει. Είναι επίσης ο φόβος, που παραλύει τη διάνοια. Γενικά, κάθε πάθος που ζαλίζει το νου, είναι και μια μέθη. Ο οργισμένος μεθάει με το πάθος του. Δεν σκέφτεται ποιους έχει μπροστά του. Σαν να πολεμάει μέσα στη νύχτα, αρπάζει το καθετί, σκοντάφτει στον καθένα. Δεν ξέρει τι λέει, βρίζει, χτυπάει, απειλεί, ορκίζεται, κραυγάζει.

Αν λοιπόν θέλεις να νηστέψεις πραγματικά, πρέπει ν’ αποφεύγεις όλα τα πάθη.      

Πρόσεξε και κάτι άλλο: Να μη γίνει η αυριανή νηστεία αφορμή κραιπάλης σήμερα. Μην καταστρέφεις με τη σημερινή ασυδοσία την αυριανή εγκράτεια. Όταν κανείς θέλει να συνάψει γάμο με μια σεμνή γυναίκα, δεν βάζει πρωτύτερα στο σπίτι του παλλακίδες και πόρνες. Γιατί η νόμιμη γυναίκα δεν ανέχεται να συγκατοικεί με τις παράνομες και διεφθαρμένες.

Έτσι λοιπόν κι εσύ. Με την προσδοκία της νηστείας, μη δέχεσαι την ακόλαστη μέθη, που είναι μητέρα της αναισχυντίας, φίλη του αισχρού αστείου, έτοιμη για κάθε ανηθικότητα. Η νηστεία και η προσευχή δεν θα κατοικήσουν μέσα σε ψυχή που έχει μολυνθεί με την κραιπάλη. Ο Κύριος δέχεται στα θεία σκηνώματα αυτόν που νηστεύει. Αποστρέφεται όμως σαν βέβηλο και ανίερο τον άσωτο. Αν λοιπόν έρθεις αύριο εδώ και μυρίζεις κρασί, πώς θα λογαριάσω σαν νηστεία την κραιπάλη σου; Πού θα σε κατατάξω; Στους μέθυσους ή στους εγκρατείς; Η μέθη που προηγήθηκε, σε παρουσιάζει μέθυσο, ενώ η δίαιτα που άρχισες, νηστευτή. Με τα λείψανα της μέθης, η νηστεία σου γίνεται ανώφελη. Και αν η αρχή είναι ανώφελη, κινδυνεύει ανώφελο να καταλήξει και το σύνολο.

Η νηστεία δεν ασκεί επίδραση μόνο στα άτομα. Επηρεάζει και ολόκληρη την κοινωνία. Συμμορφώνει και καθησυχάζει σύντομα όλους τους ανθρώπους. Επιβάλλει σιγή στα ξεφωνητά και τις κραυγές, εξορίζει τους τσακωμούς και τις διαμάχες, απομακρύνει την κατάκριση και την καταλαλιά.

Ποιου δασκάλου η παρουσία σταματάει τόσο γρήγορα τις αταξίες και το θόρυβο των παιδιών; Μόλις εμφανιστεί η νηστεία, κάθε ταραχή στην πόλη αυτόματα σταματάει.

Ποιος μπορεί να συνεχίζει το γλέντι και τη διασκέδαση σε καιρό νηστείας; Ποιος μπορεί να συνδυάσει τη νηστεία με ασελγείς χορούς; Τα άπρεπα γέλια και τα πορνικά τραγούδια και οι έξαλλοι χοροί απομακρύνονται από την πόλη, μόλις φτάσει η νηστεία σαν ένας αυστηρός δικαστής.

Αν όλοι άκουγαν τις συμβουλές της νηστείας, θα επικρατούσε τέλεια ειρήνη σ’ ολόκληρη την ανθρωπότητα. Δεν θα ξεσηκωνόταν το ένα κράτος εναντίον του άλλου. Δεν θα είχαμε πολεμικές συμπλοκές ούτε κατασκευαστές όπλων. Δεν θα υπήρχαν δικαστήρια ούτε φυλακές. Οι ερημιές δεν θα φιλοξενούσαν κακοποιούς ούτε οι πόλεις συκοφάντες ούτε οι θάλασσες πειρατές.

Αν κυριαρχούσε η νηστεία, η ζωή μας δεν θα ήταν γεμάτη στεναγμούς. Γιατί αυτή θα δίδασκε σ’ όλους όχι μόνο τον περιορισμό της σπάταλης ζωής, αλλά και την αποχή από πολλά άλλα κακά. Θα δίδασκε την ολοκληρωτική φυγή και αποξένωση από τη φιλαργυρία και την πλεονεξία, από τη φιλοδοξία και τη φιληδονία. Αν απαλλαγούμε απ’ αυτά, θα ζούμε με ειρήνη και αγιασμό.

Αφού λοιπόν τέτοια αγαθά μας προσφέρει η βασίλισσα αυτή των αρετών, ας τη δεχτούμε χωρίς καμιά κατήφεια, χωρίς κανένα γογγυσμό. Όλοι πρόθυμα ας τιμήσουμε το πνευματικό τραπέζι που μας παραθέτει η νηστεία, εξαγνίζοντάς μας και προετοιμάζοντάς μας για την αιώνια θεία ευφροσύνη του παραδείσου.

******

Ἀρχιμανδρίτης Κοσμᾶς Λαμπρινός, Ἱεροκήρυξ Ἱερᾶς Μητροπόλεως Φλωρίνης

Λόγοι περὶ Νηστείας

---

01. ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Ἀναμφίβολα, ὁ σύγχρονος ἄνθρωπος κυριευμένος ἀπὸ τὸν ὑπέρμετρο καταναλωτισμό, θεωρεῖ τὸ θεσμὸ τῆς νηστείας ὡς μεγάλη στέρηση στὴ ζωή του. Στὴν βασιλεία τοῦ Θεοῦ, ὅμως, λέει ἡ Γραφὴ καὶ ὑποστηρίζει καὶ ἡ ἁγία μας Ἐκκλησία, δὲν εἰσερχόμαστε τρώγοντας καὶ πίνοντας. Ἀλλὰ καὶ δὲν ἀποτελεῖ ἡ τροφὴ αὐτὴ καθ᾿ ἑαυτὴν εἰσιτήριο εἰσόδου μας στὸν Παράδεισο, ἐπειδὴ «βρῶμα ἡμᾶς οὐ παρίστησι τῷ Θεῷ». Ποὺ σημαίνει, ὅπως λέει ὁ Ἀπ. Παῦλος, ὅτι ἂν δὲν φᾶμε στερούμεθα κάτι ἀπὸ τὰ πνευματικὰ ἀγαθὰ ποὺ μᾶς εἰσάγουν στὴ βασιλεία τοῦ Θεοῦ. (Α´ Κορ. 8,8)
Στὰ λόγια αὐτὰ τῆς Ἁγίας Γραφῆς στηρίζει ἡ Ἐκκλησία μας, ὡς γνωστόν, τὴν θεωρία τῆς περὶ νηστείας. Σὲ καμμία περίπτωση ὅμως δὲν βάζει ἡ Ἐκκλησία τὴ νηστεία ὑπεράνω τῆς πίστεως. Ἁπλὰ ἡ νηστεία ἀποδεικνύει μαζὶ μὲ τὴν ἐλεημοσύνη ἐμπράκτως τὴν πίστη μας στὸ Θεό. Ἀλλά, ὅπως θὰ δοῦμε καὶ μὲ παραδείγματα λαμβανόμενα τόσο ἀπὸ τὴν Γραφή, ὅσο καὶ ἀπὸ τοὺς ἁγίους Πατέρας, ἡ νηστεία εἶναι πολὺ εὐεργετικὴ γιὰ ὅλους μας.
Ἡ νηστεία δὲν εἶναι θεσμὸς τῆς ἐποχῆς μας. Στὴν ἀρχαία Ἐκκλησία ὅλοι οἱ πατέρες, πλὴν ἐλαχίστων ἐξαιρέσεων, ἔχουν τὴν γνώμη ὅτι ἡ νηστεία εἶναι θεσμὸς ἐκκλησιαστικός. Ἄλλωστε, τὸ νόμο τῆς νηστείας τὸν τήρησε κι Αὐτὸς ἀκόμα ὁ Κύριος. Ποιοὶ εἴμαστε ἐμεῖς, ἑπομένως νὰ τὸν καταστρατηγοῦμε;
Ὁ ἀρχιμ. Θεολόγος Παρασκευαΐδης, στὴν πραγματεία του περὶ τοῦ θεσμοῦ τῆς νηστείας γράφει σχετικά: «Μὲ τὴ διδασκαλία καὶ τὸ παράδειγμα τοῦ Χριστοῦ καθωρίσθηκε ἡ νηστεία καὶ ἔτσι δόθηκε στὸν ἄνθρωπο ὁ νόμος τῆς νηστείας».
Μετὰ τὸ Χριστὸ καὶ ἡ Ἐκκλησία διετύπωσε ὁρισμένες διατάξεις περὶ νηστείας· καὶ ὅταν τὸν Δ´ αἰώνα ὁ αἱρετικὸς Ἀέριος ἰσχυρίσθηκε ὅτι δὲν εἶναι ἀναγκαία ἡ τήρηση τῆς νηστείας, ἡ Ἐκκλησία κατεδίκασε τὴν ἀντίληψη αὐτή, ὅπως μαρτυρεῖ ὁ ἱερὸς Αὐγουστίνος καὶ ὁ ἅγιος Ἐπιφάνιος, ἀλλὰ καὶ ἡ Τοπικὴ Σύνοδος τῆς Γάγγρα.¹
Τὸν νόμο τῆς νηστείας τὸν διατύπωσε ἡ Ἐκκλησία διατυπώνοντας παράλληλα ὠρισμένες διατάξεις περὶ νηστείας. Ἄλλωστε, πρῶτοι οἱ Ἀποστολικοὶ Κανόνες ὁμιλοῦν γιὰ τὸ ὑποχρεωτικόν της νηστείας. Ὅταν τὸν Δ´ αἰώνα μ.Χ. ὁ αἱρετικὸς Ἀέριος ἰσχυριζόταν ὅτι ἡ νηστεία δὲν εἶναι ἀναγκαία γιὰ τὸ χριστιανὸ ἡ Ἐκκλησία καταδίκασε τὴ γνώμη του, ὅπως μαρτυρεῖ ὁ ἱερὸς Αὐγουστίνος καὶ ὁ ἅγιος Ἐπιφάνιος.
Οἱ Τερτυλλιανός, Αὐγουστίνος, Ἀμβρόσιος Μεδιολάνων, Ἱερώνυμος, Μ. Ἀθανάσιος, Μ. Βασίλειος, Ἱ. Χρυσόστομος καὶ ἄλλοι πατέρες καὶ διδάσκαλοι τῆς Ἐκκλησίας, σὲ Ἀνατολὴ καὶ Δύση, Ἀσία, Εὐρώπη καὶ Ἀφρική, μέσα ἀπὸ τὰ ἔργα τοὺς ἐπισημαίνουν τὴν ἀναγκαιότητα τῆς νηστείας.
Στὴ συνείδηση τῶν πρώτων χριστιανῶν ἡ νηστεία, ἂν καὶ εἶχε προαιρετικὸ χαρακτήρα, ἐν τούτοις θεωροῦνταν ὑποχρεωτική. Ὁ ἱερὸς Χρυσόστομος μαρτυρεῖ καὶ λέει ὅτι στὴν ἐποχή του ἡ νηστεία τῆς Μ. Τεσσαρακοστῆς ἦταν γενική. Ὅλοι οἱ χριστιανοὶ νήστευαν καὶ δὲν ἦσαν ῥᾴθυμοι καὶ χλιαροί. Ο Μ. Ἀθανάσιος λέει ὅτι «ὅστις ἐκμειοῖ τὴν ἀξίαν τῆς Τεσσαρακοστῆς, οὗτος δὲν ἑορτάζει τὸ Πάσχα». Ὁμοίως καὶ οἱ Ἀμβρόσιος, Τερτυλλιανὸς καὶ Αὐγουστίνος.
Ἔτσι οἱ χριστιανοί, καταλάβαιναν τὸ νόημα τῆς θυσίας τοῦ Χριστοῦ, νήστευαν κάθε Τετάρτη καὶ Παρασκευή. Δὲν παρέλειπαν δὲ νὰ νηστεύουν πρὸ τῆς μεταλήψεως τῆς Θείας Εὐχαριστίας. Πλὴν ὅμως τῶν νηστειῶν τῆς Μ. Τεσσαρακοστῆς οἱ χριστιανοὶ νήστευαν καὶ κατὰ τὶς 40 ἡμέρες πρὶν τὰ Χριστούγεννα γιὰ νὰ ἑτοιμαστοῦν γιὰ τὰ Χριστούγεννα.
Ἡ Ἐκκλησία ὅμως, ὡς φιλόστοργος Μήτηρ, προβλέπει ἀκόμα καὶ γι᾿ αὐτοὺς ποὺ δὲν ἔχουν δυνατότητα νὰ νηστεύσουν. Ἂν ὑπάρχουν σοβαροὶ λόγοι ὑγείας ἁπαλλάσεται ὁ πιστὸς ἀπὸ τὴν ὑποχρέωση τῆς νηστείας. Αὐτὸ ὅμως ἰσχύει μόνο ἂν ὁ χριστιανὸς εἶναι ἀσθενής. Ἀπεναντίας κάθε ἄλλη αἰτία δὲν ἑξαιρεῖ τὸν χριστιανὸ ἀπὸ τὴν ὑποχρέωση τῆς νηστείας. Οὔτε οἱ στρατιῶτες, οὔτε οἱ ὁδοιπόροι, οὔτε οἱ θαλασσοπόροι, οὔτε οἱ ἔμποροι κ.λ.π. ἑξαιροῦνται, λέγει ὁ Μ. Βασίλειος, ἀλλὰ ὁ κάθε ἕνας ἔχει ὑποχρέωση νὰ νηστεύει «εἰ μὴ δι᾿ ἀσθένειαν σωματικήν».²
Σωματικὰ ἀσθενεῖς θεωροῦνται ὅλοι ὅσοι πάσχουν, οἱ γέροντες καὶ ὅσοι ἔχουν ἐξασθενημένο ὀργανισμό, τὰ νήπια καὶ τὰ παιδιὰ μέχρι ὠρισμένης ἡλικίας. Τὰ μεγάλα παιδιὰ δὲν ἑξαιροῦνται ἀπὸ τὴ νηστεία. Μᾶς τὸ λέγουν οἱ ἅγιοι Χρυσόστομος καὶ Γρηγόριος, Ἀμβρόσιος καὶ Λέων Ρώμης. Ὁ δὲ μέγας Βασίλειος λέγει: «Μηδεὶς ἑαυτὸν ἔξω ποιείτω τοῦ καταλόγου τῶν νηστευόντων, ἐν ᾧ πάντα γένη, καὶ πᾶσα ἡλικία, καὶ ἀξιωμάτων διαφοραὶ πᾶσαι καταλέγονται». καὶ ὁ Τιμόθεος Ἀλεξανδρείας ὅταν ρωτήθηκε ἂν ἕνας ἀσθενὴς εἶναι ὑποχρεωμένος τὸ Πάσχα νὰ νηστεύσει, ἀπάντησε ὅτι «ἀπολύεσθαι ὀφείλει μεταλαμβάνειν καὶ τῆς τροφῆς καὶ τοῦ ποτοῦ...»³ Ὁμοίως καὶ γιὰ τὴν λεχώνα. Πράγμα ποὺ σημαίνει ὅτι ἐπιτρέπεται στὸν ἀσθενῆ νὰ κοινωνᾶ χωρὶς νηστεία.
Ἐὰν τώρα ὑπάρχουν περιπτώσεις ἀνθρώπων ποὺ δὲν δύνανται νὰ νηστεύσουν, αὐτοί, λέγει ὁ Ἱερὸς Χρυσόστομος ὀφείλουν νὰ πράττουν περισσότερες ἀγαθοεργίες. Τὸ ἴδιο λέγει καὶ ὁ Ρώμης Λέων.
Ἔτσι ἡ νηστεία σὺν τῷ χρόνῳ ἔλαβε τὴν τελική της μορφή. Διακρίθηκε ἀπὸ τὸ Μωσαϊκὸ νόμο καὶ ἔγινε διάθεση ψυχική. Στὸ Χριστιανισμὸ ἡ νηστεία εἶναι συνδυασμὸς ἐγκρατείας καὶ προσευχῆς, φιλανθρωπίας καὶ πίστεως, ὀρθοδοξίας καὶ ὀρθοπραξίας. «Τιμὴ γὰρ νηστείας οὐχὶ σιτίων ἀποχή, ἀλλὰ ἁμαρτημάτων ἀναχώρησις», λέγει ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος. «Σὺ δὲ ὅταν νηστεύῃς, δεῖξόν μοι τὴν νηστείαν σου ἐκ τῶν ἔργων σου. Ποίων ἔργων, φησίν; Ἐὰν ἴδης πένητα, ἐλέησον. Ἐὰν ἴδης ἐχθρόν, καταλλάγηθι. Ἐὰν ἴδης φίλον εὐδοκιμοῦντα, μὴ βασκάνῃς... Μὴ γὰρ δὴ στόμα νηστευέτω μόνον, ἀλλὰ καὶ ὀφθαλμός, καὶ ἀκοή, καὶ πόδες, καὶ χεῖρες, καὶ πάντα τὰ τοῦ σώματος ἡμῶν μέλη. Νηστευέτωσαν χεῖρες, ἁρπαγῆς καὶ πλεονεξίας καθαρεύουσαι. Νηστευέτωσαν πόδες, δρόμων τῶν ἐπὶ τὰ παράνομα θέατρα ἀφιστάμενοι. Νηστευέτωσαν ὀφθαλμοί, παιδευόμενοι μηδέποτε εὐμόρφοις ἐπιπηδᾶν, μηδὲ ἀλλότρια περιεργαζόμεθα κάλλη...
Νηστευέτω καὶ ἀκοή. Νηστεία δὲ ἀκοῆς, μὴ δέχεσθαι κατηγορίας. Νηστευέτω καὶ στόμα ἀπὸ ρημάτων αἰσχρῶν καὶ λοιδορίας. Τί γὰρ ὄφελος, ὅταν μὲν ὀρνίθων καὶ ἰχθύων ἀπεχώμεθα, τοὺς ἀδελφοὺς δάκνωμεν καὶ κατεσθίωμεν; Ὁ κατηγορῶν ἀδελφικὰ κρέα ἔφαγε, τὴν σάρκα τοῦ πλησίον ἔδακε· διὰ τοῦτο καὶ ὁ Παῦλος ἐφόβησεν εἰπών· «Εἰ δὲ ἀλλήλους δάκνετε καὶ κατεσθίετε, βλέπετε μὴ ὑπ᾿ ἀλλήλων ἀναλωθῆτε» (Γαλ. 5, 15) καὶ ἀλλοῦ πάλι λέγει: «Ἂν ταῦτα κατορθοῦν βούληται (ὁ πιστός), τὴν ἀληθῆ νηστείαν ἐπεδείξατο, καὶ ἣν μάλιστα πάντων ἀπαιτεῖ παρ᾿ ἡμῶν ὁ Δεσπότης. Ἐπεὶ εἰ καὶ ταύτην τὴν ἀποχὴν τῶν βρωμάτων διὰ τοῦτο κελεύει γίνεσθαι, ἵνα χαλινοῦντες τὰ σκιρτήματα τῆς σαρκός, εὐήνιον αὐτὴν ἐργαζώμεθα πρὸς τὴν τῶν ἐντολῶν ἐκπλήρωσιν».⁴
Καὶ ἐπειδὴ ἡ ἐποχή μας εἶναι λίγο ὡς πολὺ ἀντίθετος μὲ τὶς θέσεις τῆς Ἐκκλησίας περὶ νηστείας εἶναι κατὰ τὴ γνώμη μου, πρὶν εἰσέλθουμε στὴ μελέτη τοῦ θέματος τῆς νηστείας σὲ σχέση μὲ τὴν Ἐξομολόγηση κατὰ τὴ Γραφὴ καὶ τοὺς Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας εἶναι ἀνάγκη νὰ δοῦμε σὲ γενικὲς γραμμὲς τὸ νόημα τῆς ἀληθινῆς νηστείας. Ἡ νηστεία, ὅπως προείπαμε, εἶναι κατὰ τὸν ἅγιο Ἰωάννη τὸ Χρυσόστομο συνισταμένη πολλῶν παραγόντων. Ὁ νηστεύων πρέπει νὰ ἀποδεικνύει τὴ καθαρότητα τῆς νηστείας μὲ καλὰ ἔργα. Γιατί ποιὸ τὸ ὄφελος σὲ ἕνα ἄνθρωπο ὅταν νηστεύει ἀπὸ κρέας καὶ ψάρια καὶ κατηγορεῖ τοὺς συνανθρώπους του; Ἡ νηστεία ἀκόμη ἔχει σχέση μὲ τὴ χαλιναγώγηση τῶν παθῶν.
1. Ἐπιφανίου, αἱρέσ. 75,3. καὶ Κανὼν 19 τῆς ἐν Γάγγρᾳ, Αὐγουστ. Aaeres //, 53 κλπ.
2. Μ. Βασιλείου, Ὁμιλία β´ περὶ νηστείας. Ἀποστ. Κανὼν 61 καὶ 69, τῆς ἐν Γάγγρᾳ 19 κλπ
3. Θ. Παρασκευαΐδου, μνήμ. ἔργ. σελ. 116 καὶ Ράλλη-Ποτλὴ μνήμ. ἔργ. Α´, 140, Δ´, 335-336 καὶ ΣΤ´, 198.
4. Ἰω. Χρυσοστόμου, Ὁμιλία εἰς ἀνδριάντας, 3η καὶ εἰς τὴν Γένεσιν 10η.

---

02. ΜΕΤΑΝΟΙΑ ΚΑΙ ΝΗΣΤΕΙΑ

Κι ἐπειδή, πιστεύω, πὼς ὁ χριστιανὸς ἔχει ὡς σκοπὸ τῆς ζωῆς του νὰ κερδίσει μία θέση στὴ βασιλεία τοῦ Θεοῦ, πρέπει νὰ γνωρίζει ὅτι ἡ βασιλεία τοῦ Θεοῦ δὲν εἶναι φαγοπότια, ἀλλὰ δικαιοσύνη (ποὺ σημαίνει ἐλεημοσύνη, προσευχὴ καὶ νηστεία).
Ἡ νηστεία, ὅμως, ἀπὸ μόνη της εἶναι ἕνας στεῖρος εὐσεβισμός. Ἂν ὅμως συνδυαστεῖ μὲ προσευχὴ καὶ ἐλεημοσύνη ἐπιτυγχάνει τὴν ἐξαύλωση τοῦ σαρκικοῦ ἀνθρώπου καὶ τὸ ἀνεβάζει σὲ πνευματικότερες καὶ τελειότερες σφαῖρες.
Ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία στὸν ὄρθρο τῆς Δ´ Κυριακῆς τῶν νηστειῶν, θέλοντας νὰ δείξει στὸν ἄνθρωπο ὅτι ἡ νηστεία καὶ ἡ μετάνοια ὁδηγεῖ στὴν λύτρωση τῆς ψυχῆς ἀπὸ τὴν ἁμαρτία λέει:
«Δεῦτε ἐργασώμεθα ἐν τῷ μυστικῷ ἀμπελῶνι,
καρποὺς μετανοίας ἐν τούτῳ ποιούμενοι,
οὐκ ἐν βρώμασι καὶ πόμασι κοπιῶντες,
ἀλλ᾿ ἐν προσευχαῖς καὶ νηστείαις,
τὰς ἀρετὰς κατορθοῦντες.
Τούτοις ἀρεσκόμενος ὁ Κύριος του ἔργου
Δηνάριον παρέχει, δι᾿ οὗ ψυχὰς λυτροῦται.
Χρέους ἁμαρτίας ὁ μόνος πολυέλεος»
(βλ. ὄρθρος Δ´ Κυρ. τῶν Νηστειῶν)

---

03. Η ΝΗΣΤΕΙΑ ΕΙΣΑΓΕΙ ΤΟΝ ΧΡΙΣΤΙΑΝΟ ΣΤΟΝ ΠΑΡΑΔΕΙΣΟ

«σαλπίσατε ἐν νουμηνίᾳ σάλπιγγι, ἐν εὐσήμῳ ἡμέρᾳ ἑορτῆς ἡμῶν» (Ψαλμ. 80, 4)
Ὁ Δαυὶδ ζητᾶ ἀπὸ τοὺς Ἑβραίους νὰ σαλπίζουν κατὰ τὴν πρώτη ἡμέρα τοῦ μήνα μὲ τὴν σάλπιγγα, καθὼς καὶ κατὰ τὴν ἐπίσημη ἡμέρα τῆς μεγάλης ἑορτῆς τους.
Οἱ προφῆτες, μὲ πρῶτο καὶ καλύτερο τὸν Ἡσαΐα μᾶς ζητοῦν νὰ νηστεύουμε. Γνωρίσαμε, λέγει ὁ Μ. Βασίλειος, τὴν χάρη τῶν νηστειῶν ἀπὸ τὸν Ἡσαΐα, ὁ ὁποῖος ἀπέρριψε μὲν τὸν Ἰουδαϊκὸ τρόπο τῆς νηστείας, δείχνοντάς μας ὅμως τὴν ἀληθινὴ νηστεία. Ὁ προφήτης Ἡσαΐας λέγει ὅταν νηστεύουμε νὰ ἀποφεύγουμε κάθε διαμάχη καὶ ἔριδα καὶ νὰ καταργήσουμε κάθε σύνδεσμο ἀδικίας. (Ἡσ. 63, 6). καὶ ὁ Κύριος, δείχνοντάς μας τὴν ἀληθινὴ νηστεία, μᾶς λέγει: «νὰ μὴ γίνεσθε σκυθρωποί, ὅπως οἱ ὑποκριταί, ἀλλὰ νὰ νίψεις τὸ πρόσωπό σου, καὶ νὰ ἀλείψεις τὸ κεφάλι σου νηστεύων» (Ματθ. 6, 16-17). Νὰ μὴ νηστεύουμε δηλαδὴ σὰν τοὺς φαρισαίους, ποὺ ἡ νηστεία τους γινόταν ἐντελῶς τυπικά, ἀλλὰ οὐσιαστικὰ καὶ νὰ συνδέεται μὲ τὴν προσευχή. Ἡ νηστεία ἐπακολουθεῖ τῆς προσευχῆς γιατί, ἀκόμα καὶ στοὺς Ἰουδαίους ἡ νηστεία χρησιμοποιοῦνταν ὡς μέσον γιὰ νὰ καταστεῖ ἡ προσευχὴ ἀποτελεσματικότερη. Μπορεῖ ὅμως κανείς, ἴσως, νὰ ἀναρωτηθεῖ γιατί οἱ μαθητὲς τοῦ Κυρίου δὲν νήστευαν. Ἡ ἀπάντηση εἶναι ἁπλή. Γιατί ὁ Κύριος γνώριζε ὅτι μετὰ τὸ θάνατο καὶ τὴν ἀνάστασή Του θὰ νήστευαν.
Πῶς ὅμως πρέπει νὰ γίνεται ἡ νηστεία; Ἡ νηστεία, ἀσφαλῶς, δὲν πρέπει νὰ γίνεται πρὸς ἐπίδειξιν. Ὁ Χριστὸς δὲν κατηγορεῖ τοὺς φαρισαίους ποὺ νηστεύουν δὶς τοῦ Σαββάτου, ἀλλὰ ἐπειδὴ νήστευαν πρὸς ἐπίδειξιν. «Νηστεύοντες μὴ ἐπιτηδεύετε τὴν σκυθρωπότητα, καθάπερ οἱ σπουδάζοντες ὠχριᾶν δι᾿ ἀνθρωπίνην ἀρέσκειαν» λέγει ὁ Ζηγαβηνός. Ἂς συμπεριφερθοῦμε λοιπόν, ὅπως διδαχθήκαμε, νὰ μὴ φαινόμαστε σκυθρωποὶ γιὰ τὶς ἡμέρες ποὺ ἔρχονται, ἀλλὰ νὰ συμπεριφερόμαστε μὲ φαιδρὸ πρόσωπο πρὸς αὐτές, ὅπως πρέπει στοὺς ἁγίους. Κανεὶς ἄκαρδος δὲν στεφανώνεται, κανεὶς κατηφὴς δὲν στήνει τρόπαιο. Ἐὰν φροντίζουμε τὸ σῶμα μας, καὶ καλὰ κάνουμε, -ἀφοῦ κατὰ τὸν Ἀπ. Παῦλο εἶναι ναὸς Θεοῦ-, γιατί νὰ ἀδιαφοροῦμε γιὰ τὴν ὑγεία τῆς ψυχῆς μας; Εἶναι παράλογο νὰ λυπόμαστε μὲ τὴν ἀλλαγὴ τῶν τροφῶν καὶ νὰ φαινόμαστε ὅτι χαριζόμαστε στὴν ἡδονὴ τῆς σάρκας, παρὰ στὴν ἐπιμέλεια τῆς ψυχῆς. Κατὰ τὸν Μ. Βασίλειο, ὁ μὲν κορεσμὸς σταματᾶ στὴν εὐχαρίστηση τῆς κοιλιᾶς, ἡ δὲ νηστεία ἀνεβάζει τὸ κέρδος στὴ ψυχή. Ἡ νηστεία δίδει στὸν χριστιανὸ τὸ φάρμακο ποὺ σκοτώνει τὴν ἁμαρτία. καὶ ὅπως τὰ φάρμακα σκοτώνουν στὸν ἀνθρώπινο ὀργανισμὸ τὰ μικρόβια, ἔτσι καὶ ἡ νηστεία λυτρώνει τὴ ψυχὴ ἀπὸ τὴν ἁμαρτία. Ἡ ἁμαρτία εἶναι τὸ δηλητήριο μὲ τὸ ὁποῖο δηλητηριάζεται ἀπὸ τὸ διάβολο ἡ ψυχὴ τοῦ ἀνθρώπου. Ἀπὸ τὴν ὥρα ποὺ εἶπε ὁ διάβολος στοὺς πρωτοπλάστους νὰ φᾶνε τὸν ἀπαγορευμένο καρπὸ τοῦ παραδείσου ἔχασαν τὰ πάντα. Γι᾿ αὐτὸ ἡ νηστεία μας ἀνοίγει τὸ δρόμο πρὸς τὸν παράδεισο.
Ὄχι, ὅμως ὁποιαδήποτε νηστεία. Ἡ νηστεία, δηλαδὴ ποὺ συνοδεύεται ἀπὸ ὑπερήφανο πνεῦμα καὶ ὑποκρισία εἶναι πράξη ἀνωφελής. «Ἄλειψε τὸ κεφάλι σου καὶ πλύνε τὸ πρόσωπό σου» (Ματθ. 6,17), λέει ὁ Κύριος. Ὁ λόγος αὐτὸς τοῦ Κυρίου μας καλεῖ σὲ μυστήρια. Γιατί αὐτὸς ποὺ ἀλείφθηκε μυρώθηκε καὶ αὐτὸς ποὺ νίφθηκε καθαρίσθηκε. Ὑπάρχουν ἄνθρωποι, καὶ χριστιανοὶ ἀκόμα, ποὺ παίζουν θέατρο στὴ ζωή τους. Ὑποδύονται τὸν καλὸ ἀλλὰ στὴν οὐσία εἶναι ἄνθρωποι ποὺ κρύβουν μέσα τοὺς μεγάλη κακία. Γι᾿ αὐτὸ λέει ὁ Μ. Βασίλειος, ὅποιος εἶσαι τέτοιος καὶ νὰ φαίνεσαι. Νὰ μὴν ὑποκρίνεσαι τὸν σκυθρωπό, ἐπιδιώκοντας τὴν δόξα τῶν ἀνθρώπων ἀλλὰ νὰ εἶσαι ἐγκρατής. Δὲν προέρχεται κανένα ὄφελος ἀπὸ εὐεργεσία ποὺ διατυμπανίζεται καὶ κανένα κέρδος δὲν προέρχεται ἀπὸ νηστεία ποὺ δημοσιεύεται.

---

04. Η ΝΗΣΤΕΙΑ ΕΙΝΑΙ ΑΡΧΑΙΟΣ ΘΕΣΜΟΣ

Καὶ ἂν μερικοὶ χριστιανοὶ ἰσχυρίζονται ὅτι ἡ νηστεία εἶναι ἀρχαία διάταξη ποὺ ὅμως στὶς μέρες μας δὲν ἔχει καμμία ἰσχὺ τοὺς λέμε ὅτι ἡ νηστεία εἶναι ἀρχαῖο δῶρο ποὺ δὲν παλιώνει καὶ δὲν γηράσκει. Εἶναι ἕνας νόμος ποὺ συνεχῶς ἀνανεώνεται, ἀνθίζει πάντοτε γιὰ νὰ φέρει ὥριμους καρπούς.
Πότε ὅμως ἡ ἐντολὴ τῆς νηστείας δόθηκε στὸν ἄνθρωπο ἀπὸ τὸν Θεό; Ἡ νηστεία εἶναι ἡ πρώτη ἐντολὴ τοῦ Θεοῦ πρὸς τὸν Ἀδάμ. Ἀπὸ τότε ποὺ ὁ Θεὸς εἶπε στοὺς πρωτοπλάστους τὰ ἀθάνατα λόγια «Ἀπὸ τὸ δένδρο τῆς γνώσεως καλοῦ καὶ κακοῦ οὗ μὴ φάγητε» (Γεν. 2,17) μπῆκε στὴ ζωὴ τοῦ ἀνθρώπου καὶ ἡ νηστεία. Αὐτό, «τὸ δὲν θὰ φάγετε» εἶναι νομοθεσία νηστείας καὶ ἐγκρατείας. Ἄρα δὲν εἶναι, ὅπως ἴσως νομίζουν πολλοὶ ἀρχὴ τῆς νηστείας ἡ δεκάτη μέρα τοῦ ἕβδομου μήνα τῶν Ἑβραίων, δὲν εἶναι ἡ ἡμέρα τοῦ ἐξιλασμοῦ. Ἡ ἀρχὴ τῆς νηστείας ἀνάγεται στὸν παράδεισο. Ἂν ἡ Εὔα εἶχε νηστεύσει, καμμία ἀνάγκη δὲν θὰ εἴχαμε ἀπ᾿ αὐτὴ τὴ νηστεία. «Διότι δὲν ἔχουν ἀνάγκη ἰατροῦ οἱ ὑγιεῖς, ἀλλὰ οἱ ἄρρωστοι» (Ματθ. 9,12). Ὁ Ἰησοῦς Χριστός, ὡς Ἰατρὸς τῶν ψυχῶν καὶ τῶν σωμάτων γνωρίζει ὅτι ὁ ἄνθρωπος δὲν μπορεῖ νὰ σωθεῖ ἀπὸ τὴν ἁμαρτία χωρὶς δυὸ ὅπλα. Τὴν προσευχὴ καὶ τὴ νηστεία. «Τοῦτο τὸ γένος, εἶπε ἄλλοτε ὁ Κύριος, οὐκ ἐκπορεύεται εἰμὴ ἐν προσευχῇ καὶ νηστείᾳ». Οἱ φαρισαῖοι κατηγοροῦσαν τὸ Χριστὸ ὅτι συναναστρέφεται τοὺς τελῶνες καὶ τοὺς ἄλλους ἁμαρτωλούς. Γι᾿ αὐτὸ τοὺς λέει ὅτι κανεὶς ἰατρὸς δὲν θεραπεύει ὑγιεῖς, ἀλλὰ τοὺς ἀρρώστους. Ὁ λόγος ἄλλωστε ποὺ ἐνηνθρώπησε ὁ Λόγος τοῦ Θεοῦ, τὸ δεύτερο Πρόσωπο τῆς Ἁγίας Τριάδος, ὁ Χριστός, εἶναι γιὰ νὰ λυτρώσει τὸ ἀνθρώπινο γένος ἀπὸ τὴ δουλεία τοῦ σατανᾶ. (Ἰδὲ καὶ Γαλ. 4, 4-5, Φιλιπ. 2, 5-8).
Ὅταν ὁ ἄνθρωπος ἀσεβεῖ καὶ ἀπειθεῖ στὸ Θεὸ καὶ δὲν θέλει νὰ μετανοήσει, τὸν ἐγκαταλείπει ἡ χάρις τοῦ Κυρίου καὶ τὸν ἀφήνει μόνο του. Γι᾿ αὐτὸ καὶ οἱ Ἰουδαῖοι, ὅπως βλέπουμε στὸν προφήτη Ἡσαΐα, ἱκετεύουν τὸν Κύριο λέγοντας: «Ἐπίστρεψον διὰ τοὺς δούλους σου...». Γύρισε καὶ πάλι κοντά μας, Κύριε. Ἐξακολουθοῦμε νὰ εἴμαστε δοῦλοι Σου καὶ οἱ φυλές μας ἀποτελοῦν τὴν ἰδιαίτερη κληρονομιά Σου. Στρέψε τὸ βλέμμα Σου σ᾿ ἐμᾶς γιὰ νὰ μᾶς βοηθήσεις. Ἡ ἱκεσία αὐτή μας ὑπενθυμίζει τὴν ὡραιότατη ἐκείνη φράση τῆς Γ´ Εὐχῆς τῆς ἱερᾶς Ἀκολουθίας τῆς Γονυκλισίας, ἡ ὁποία ἀναγινώσκεται στοὺς ἱεροὺς Ναούς μας κατὰ τὴν ἡμέρα τῆς Πεντηκοστῆς: «Σοὶ μόνῳ ἁμαρτάνομεν, ἀλλὰ καὶ σοὶ μόνῳ λατρεύομεν. Οὐκ οἴδαμεν προσκυνεῖν Θεῷ ἀλλοτρίω...». Γι᾿ αὐτὸ καὶ ὁ Δαυὶδ προσευχόμενος στὸ Θεὸ λέει: Ὢ Κύριε, μὴ ἐπιτρέψεις ποτὲ νὰ ἀποξενωθοῦμε ἀπὸ σένα. Μή μας ἀφήσεις νὰ φύγουμε μακριά σου καὶ νὰ γίνουμε ἀλλότριοι καὶ ξένοι πρὸς ἐσένα. Δὲν ὑπάρχει δυστυχέστερο ἀλλὰ καὶ περισσότερο ἐκφυλισμένο πλάσμα ἀπὸ τὸν ἄνθρωπο ἐκεῖνο ποὺ ἐξάλειψε ἀπὸ μέσα του κάθε ἴχνος ὁμοιότητας καὶ συγγενείας μὲ τὸ Θεό. Κύριε, φύλαξέ μας ἀπὸ τὴν ἄβυσσο αὐτὴ τῆς δυστυχίας καὶ ἀθλιότητος καὶ κράτησέ μας πάντοτε πλησίον σου, ὄχι μόνο κάτω ἀπὸ τὶς πτέρυγες τῆς προστασίας καὶ βοηθείας σου, ἀλλὰ καὶ κάτω ἀπὸ τὸ κράτος καὶ τὴ κυριαρχία τοῦ φόβου σου.

---

05. Η ΝΗΣΤΕΙΑ ΩΣ ΜΕΣΟΝ ΕΙΣΟΔΟΥ ΜΑΣ ΣΤΗ ΒΑΣΙΛΕΙΑ ΤΟΥ ΘΕΟΥ

Ὁ Εὐαγγελιστὴς Λουκᾶς θέλοντας, διὰ τῆς Παραβολῆς τοῦ πλουσίου καὶ πτωχοῦ Λαζάρου, νὰ μᾶς διδάξει περὶ τῆς καλῆς διαχείρισης τοῦ πλούτου, λέει ὅτι ὁ μόνος τρόπος εἶναι ἡ νηστεία. Νὰ χρησιμοποιεῖ δηλαδὴ ὁ πλούσιος τὴ νηστεία ὡς μέσον ἐλεημοσύνης, γιὰ νὰ εἰσέλθει στὸν παράδεισο. Ὁ παράδεισος δὲν ἀνοίγει ἀλλιῶς, Ὅσοι ἔχουν πλοῦτο δύνανται νὰ χρησιμοποιοῦν τὰ χρήματα τοὺς ὄχι γιὰ περιττὲς καὶ ἄσκοπες διασκεδάσεις. Νὰ τὰ ξοδεύει γιὰ τὴ συντήρηση τῶν πτωχῶν. Ὁ πλούσιος της παραβολῆς μας ἐξέλεξε τὰ φθαρτὰ ἀγαθὰ ὡς τὰ ἄριστα, μὲ τὰ ὁποῖα ἦταν πλήρως ἱκανοποιημένος καὶ ἦταν γι᾿ αὐτὸν ἡ μόνη φροντίδα τῆς ζωῆς του. Στὰ φαγητὰ καὶ τὰ ποτά, στὰ πλουσιώτατα ἐνδύματα τοποθέτησε τὴν ὅλη εὐτυχία του. Αὐτὰ ὑπῆρξαν ἡ παράκλησίς του καὶ ἡ ἀμοιβή του καὶ ποτέ του δὲν σκέφτηκε ὅτι ὑπάρχουν καὶ ἄλλα καλύτερα ἀγαθά. Τὰ τελευταῖα αὐτά, δηλαδὴ τὰ ἀγαθὰ τῆς αἰωνίου ζωῆς, δὲν εἶχε λόγο ποτέ του νὰ τὰ περιμένει.
Στὸ σημεῖο αὐτὸ ἴσως κάποιος ἀναρωτηθεῖ. Καλά, ἂν κάποιος εἶναι ἀσθενὴς πῶς θὰ νηστεύσει; Τί θὰ τοὺς ποῦμε; Κατ᾿ ἀρχὰς πρέπει νὰ δοῦμε ποιοὶ εἶναι οἱ ἀληθινὰ ἄρρωστοι. Γιατί πολλοὶ προφασίζονται ἀρρώστια σωματικὴ καὶ ἀδυναμία προκειμένου νὰ ἀπέχουν ἀπὸ τὴ νηστεία. Γνωρίζουμε ὅτι πολλοὶ ἰατροὶ συστήνουν δίαιτα στοὺς ἀσθενεῖς προκειμένου νὰ θεραπευτοῦν. Ἔ, λοιπόν, αὐτὸ ποὺ προτείνει ἐκ τῶν ὑστέρων ἡ ἐπιστήμη τὸ ἔχει ἤδη προτείνει ἀπὸ καιρὸ ἡ Ἐκκλησία. Τί εἶναι εὐκολότερο γιὰ τὴν κοιλιά, νὰ περάσει τὴ νύκτα μὲ τὴ λιτότητα τῆς δίαιτας, ἢ νὰ κείτεται βαρειὰ μὲ τὴν ἀφθονία τῶν φαγητῶν; *
Ὅπως γιὰ νὰ σώσουμε ἀπὸ τὴ τρικυμία ἕνα γεμάτο ἀπὸ φορτίο πλοῖο ρίχνουμε ἕνα μέγα μέρος αὐτοῦ, ἔτσι καὶ μὲ τὴ νηστεία ἐλαφρώνουμε τὴ ψυχή μας προκειμένου νὰ σκέφτεται τὸ Θεό. «Ο Μ. Βασίλειος, γνώστης μεγάλος της ἰατρικῆς ἐπιστήμης, μᾶς λέει ὅτι τὰ σώματα τῶν ἀνθρώπων ὅταν παραφορτώνονται μὲ τὸν συνεχῆ χορτασμό, εὔκολα ὑποκύπτουν στὶς ἀσθένειες. Ὅταν ὅμως κάνουν χρήση στερεᾶς καὶ ἐλαφρᾶς τροφῆς, καὶ τὸ ἀναμενόμενο ἀπὸ τὴ νόσο κακὸ ξεφεύγουν, ὅπως τὴν κακοκαιρία τὸ πλοῖο καὶ τὸ ἤδη παρὸν ἐνοχλητικὸ τὸ ξεπερνοῦν, σὰν κάποια ἕφοδο δίνης. Ὅμως ἡ ἡσυχία κατὰ τὴ γνώμη τῶν περισσοτέρων εἶναι πιὸ κουραστικὴ ἀπὸ τὸ τρέξιμο καὶ ἡ ἠρεμία ἀπὸ τὴν πάλη, ἐὰν ἰσχυριζόμαστε ὅτι καὶ ἡ τρυφὴ εἶναι καταλληλότερη ἀπὸ τὴν δίαιτα γιὰ τοὺς ἀσθενεῖς».*
*. Μ. Βασιλείου, Λόγος Α´ περὶ νηστείας, Δημ. Ἀθανασοπούλου, ἔκδ. Νεκτ. Παναγοπούλου

---

06. Ο ΛΟΓΟΣ ΤΗΣ ΝΗΣΤΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΜΑΣ

Πολλοὶ χριστιανοὶ τῆς ἐποχῆς μας περιφρονοῦν τὴ νηστεία. Κι αὐτὸ τὸ κάνουν ἐπειδὴ ἔχουν μάθει στὸν ὑλιστικὸ τρόπο ζωῆς. Ἔχουν τὴν αἴσθηση ὅτι ἡ ζωή μας ἔχει περιορισμένο χρονικὸ ὁρίζοντα. Σύνθημα τοὺς εἶναι αὐτὸ τῶν ἀρχαίων Στωϊκῶν φιλοσόφων: «Φάγωμεν, πίωμεν, αὔριον γὰρ ἀποθνήσκωμεν». Δὲν πιστεύουν ὅτι ὑπάρχει παράδεισος καὶ κόλασις. Εἰρωνεύονται κάθε τί τὸ ἐκκλησιαστικό. Εἰρωνεύονται ὅσους πηγαίνουν ἐκκλησία, ὅσους κάνουν τὸ σταυρό τους, ὅσους φέρνουν ἱερέα στὸ σπίτι τους, ἰδίᾳ δὲ κοροϊδεύουν ὅσους νηστεύουν. Ἡ νηστεία λένε εἶναι γιὰ τοὺς ἀφελεῖς. Ὅμως ὁ ἄνθρωπος εἶναι δυσίνθετος. Ἔχει σῶμα καὶ ψυχή. καὶ ὡς πρὸς τὸ σῶμα ἔχει ἀνάγκη γιὰ νὰ ζήσει ὁρισμένων τροφῶν, ὡς πρὸς δὲ τὴν ψυχὴ ἔχει ἀνάγκη τῆς προσευχῆς ποὺ τὸν ἑνώνει μὲ τὸν ἀθάνατο Θεό. Ἡ ψυχὴ εἶναι αἰώνιος, δὲν πεθαίνει. Γι᾿ αὐτὸ πρέπει νὰ γνωρίζουμε ἡ δύναμη ποὺ κυβερνᾶ τὸν ἄνθρωπο εἶναι ἡ λιτότητα καὶ ἡ αὐτάρκεια. Ἀντίθετα, ὁ ἄνθρωπος ποὺ στηρίζεται στὸν πολυτελῆ τρόπο διαβιώσεως καὶ στὰ πολλὰ φαγητά, δύσκολα ἀντέχει τὶς ἀσθένειες ποὺ τοῦ ἔρχονται.

---

07. Η ΝΗΣΤΕΙΑ ΣΤΗΝ ΠΑΛΑΙΑ ΔΙΑΘΗΚΗ

Στὴν ἱστορία τῆς Ἐκκλησίας μας γιὰ ὅλα τὰ θέματα τῆς ζωῆς τοῦ ἀνθρώπου, κι αὐτὸ ἑπομένως τῆς νηστείας, ὑπάρχει μία ἑνότης. Τὴν νηστεία τὴν πῆραν οἱ προφῆτες, μετεδόθη διὰ τοῦ Χριστοῦ σ᾿ ὅλους τοὺς ἁγίους, καὶ αὐτοὶ μὲ τὴ σειρά τους σὲ ὅλους ἐμᾶς. Ὅπως ὁ πατέρας, λέει ὁ Μ. Βασίλειος, ἀφήνει στὸ παιδί τοθ κληρονομιὰ τὰ κτήματά του, ἔτσι καὶ οἱ προφῆτες ἄφησαν σὲ μᾶς κληρονομιὰ τὸ θεσμὸ τῆς νηστείας.

---

08. ΤΑ ΕΥΕΡΓΕΤΙΚΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΗΣ ΝΗΣΤΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΠΑΛΑΙΑ ΚΑΙ ΚΑΙΝΗ ΔΙΑΘΗΚΗ

Ἀκοῦμε πολλοὺς ἀνθρώπους τῆς ἐποχῆς μας ὅτι ἡ νηστεία δὲν προσφέρει τίποτα στὸν ἄνθρωπο. Τί θὰ τοὺς ἀπαντήσουμε; Δὲν θὰ τοὺς ποῦμε δικά μας λόγια. Θὰ τοὺς ἀναφέρουμε λόγια της Γραφῆς καὶ τῶν ἁγίων Πατέρων γιὰ νὰ τοὺς πείσουμε- ἂν βεβαίως τοῦτο εἶναι δυνατόν- ὅτι ἡ νηστεία εἶναι εὐεργετικὸς θεσμὸς στὸν ἄνθρωπο.
Τί βεβήλωσε, ρωτᾶ ὁ Μέγας Φωστὴρ τῆς Καισαρείας, ἅγιος Βασίλειος, τὸν Ἠσαῦ καὶ τὸν ἔκανε δοῦλο τοῦ ἀδελφοῦ του; Μὰ τί ἄλλο παρὰ ἕνα φαγητὸ ποὺ ἔφαγε ἀπὸ λαιμαργία πουλώντας τὰ πρωτοτόκια; (Γεν. 25, 30-34). Ἡ λαιμαργία κάνει τὸν ἄνθρωπο ἄπληστο κάνοντάς τον νὰ λέει τὸ ρητὸ τῶν Στωϊκῶν φιλοσόφων, «φάγωμεν, πίωμεν, αὔριον γὰρ ἀποθνήσκωμεν».
Ἀλλὰ δὲν εἶναι μόνο αὐτὸ τὸ παράδειγμα. Αὐτὸ δείχνει τί παθαίνει ὁ ἄνθρωπος ποὺ δὲν ἐγκρατεύεται. Δὲν πρέπει ποτὲ νὰ ξεχνοῦμε τὸ πῶς γεννήθηκε ὁ Προφήτης Σαμουήλ. Ἡ νηστεία τῆς μητέρας του σὲ συνδυασμὸ μὲ τὴ θερμή της προσευχὴ πρὸς τὸν Κύριο ἔδωσαν στὴν ἀνθρωπότητα αὐτὸν τὸν μεγάλο προφήτη (Α´ Βασιλ. α´, 13-16). Διαβάζοντας πάλι στοὺς Κριτὲς τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης βλέπουμε καὶ τὸ ἄλλο θαῦμα. Ὁ Σαμψῶν μὲ τὴ νηστεία γίνεται ἀκαταμάχητος ἀκόμα ἀπὸ τὴ κοιλιὰ τῆς μητέρας του. Ἡ νηστεία, λέει ὁ ἅγιος Βασίλειος, τὸν γέννησε, τὸν θήλασε, τὸν ἔκανε ἄνδρα. Ἡ νηστεία γεννᾶ προφῆτες, δυναμώνει δυνατούς, δίνει φώτιση σοφίας στοὺς νομοθέτες νὰ νομοθετοῦν σωστά, προφυλάσσει τὸν ἄνθρωπο νὰ στέκει μακριὰ τῆς ἁμαρτίας καὶ τὸν προετοιμάζει νὰ εἶναι εὐσεβής, νηφάλιος, σώφρων.
Καὶ τὸ ὅτι οἱ προφῆτες μετὰ ἀπὸ αὐστηρὰ νηστεία ἔκαναν μεγάλα θαύματα, ὅπως γιὰ παράδειγμα ὁ ἅγιος Προφήτης Ἠλίας ποὺ ἔκλεισε τοὺς οὐρανοὺς γιὰ τριάμισυ χρόνια καὶ δὲν ἔβρεξε, ἀποδεικνύει ὅτι ἡ νηστεία συνδέεται ἄρρηκτα μὲ τὴν προσευχή. Ὁ προσευχόμενος πρέπει νὰ εἶναι καὶ νηστευτής. Ἀλλὰ καὶ ὁ νηστευτὴς γιὰ νὰ ἔχει εὐεργετικὴ ἐπίδραση πάνω του ἡ νηστεία, ὅπως ἄλλωστε εἴπαμε, δὲν πρέπει νὰ μὴν εἶναι ὑποκριτής, φιλάργυρος καὶ ἄνθρωπος μίσους ἀλλὰ ἀγάπης. καὶ στὸ πρόσωπο τοῦ προφήτη Ἠλία φαίνεται ἡ ἀγάπη τοῦ νηστευτῆ προφήτη ποὺ παρακάλεσε μετὰ ἀπὸ νηστεία τὸ Κύριο νὰ βρέξει γιὰ νὰ πάψει ἡ ξηρασία στὴ γῆ. Ἀλλὰ καὶ οἱ τρεῖς Παῖδες ποὺ ρίχτηκαν ἀπὸ τὸν Ναβουχοδονόσορα στὴν κάμινο τοῦ πυρὸς καὶ δὲν κάηκε οὔτε τρίχα ἀπὸ τὸ δέρμα τους ποῦ νομίζετε ὅτι ὀφείλεται τὸ θαῦμα αὐτό; Μὰ ποῦ ἀλλοῦ· στὴ νηστεία τους. Στὸ παλάτι ὁ βασιλιὰς τοὺς ἔδιδε τὰ πάντα ἀλλὰ αὐτοὶ τηρώντας τὴν ἐντολὴ τῆς νηστείας ἐνήστευαν. Ἔτσι ὁ Θεὸς τοὺς κράτησε ἀβλαβεῖς μέσα στὸ καμίνι.
Καὶ ἂν ἡ νηστεία εἶναι τόσο ὠφέλιμος στὴ Παλαιὰ Διαθήκη, τί νὰ πεῖ κανεὶς γιὰ τὴ νηστεία ἀπὸ τὴν ἐποχὴ τοῦ Χριστοῦ καὶ μετά, τὴ νηστεία τῆς Καινῆς Διαθήκης. Πρῶτος νήστευσε ὁ Χριστὸς στὴν ἔρημο γιὰ νὰ διδάξει καὶ μᾶς ὅλους, κληρικοὺς καὶ λαϊκούς, ὅτι ἡ νηστεία χρειάζεται στὴ ζωή μας γιὰ νὰ μποροῦμε νὰ ἐλεοῦμε καὶ νὰ τηροῦμε τὴν σύσταση τοῦ Ἀπ. Παύλου «ἔχοντες διατροφὰς καὶ σκεπάσματα τούτοις ἀρκεσθησόμεθα» (Α´ Τιμ. 6,8) τὴ σύσταση τῆς λιτότητας.
Ἡ νηστεία ἀνεβάζει τὴν προσευχή μας στὸν οὐρανό. Γι᾿ αὐτὸ ὁ ἱερέας ποὺ τελεῖ τὴν ἀναίμακτη Λατρεία ἐμπρὸς στὸ Ἱερὸ Θυσιαστήριο, πρὶν τὴν τελέσει, πρέπει νὰ ἔχει νηστεύσει. Ἕνα σπίτι, λέει ὁ ἅγιος Βασίλειος, εἶναι πιὸ ἀσφαλὲς μὲ τὴ νηστεία, διότι οἱ σύζυγοι κρατοῦν διὰ τῆς νηστείας καλὰ τὰ χαλινάρια τῆς οἰκονομίας τοῦ οἴκου. Μὲ ἕνα λόγο τὰ αἰτήματά μας φτάνουν καλύτερα στὸ Θρόνο τοῦ Θεοῦ ἂν νηστεύουμε καὶ ἀγαθοεργοῦμε.

---

09. ΓΙΑΤΙ ΠΡΟΤΡΕΠΟΥΜΕ ΤΟΥΣ ΠΙΣΤΟΥΣ ΝΑ ΝΗΣΤΕΥΟΥΝ

«Παρηγορεῖτε, ἱερεῖς τὸν λαό, λέγει ὁ Ἡσαΐας, ὁμιλήσατε στὰ αὐτιὰ τῆς Ἱερουσαλήμ» (Ἡσ. 40, 1-2). Ἂν δοῦμε, λέει ὁ Μ. Βασίλειος, πότε ἕνας στρατιώτης φέρνει καλύτερα ἀποτελέσματα στὶς μάχες εἶναι ὅταν δέχεται ἀπὸ τοὺς στρατηγοὺς τὶς προτροπὲς ποὺ τοῦ ἀπευθύνουν. Οἱ γυμναστές, ἀπὸ τὴν ἄλλη μεριά, λέει ὁ ἅγιος, ὁδηγώντας τοὺς ἀθλητὰς στοὺς ἀγῶνες τῶν σταδίων, κάνουν πολλὲς προτροπὲς περὶ τοῦ πῶς πρέπει νὰ ἀγωνιστοῦν, προκειμένουν νὰ λάβουν τὰ στεφάνια τῆς νίκης. Γι᾿ αὐτὸ οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας, μηδενὸς ἑξαιρουμένου, θέλοντας νὰ μᾶς ἑτοιμάσουν γιὰ τὶς μεγάλες μάχες μας ἐναντίον τοῦ διαβόλου, μᾶς δίνουν μία μεγάλη συμβουλή. Νὰ νηστεύουμε. Οἱ ἐχθροί μας εἶναι ἀόρατοι. Ἔχουμε νὰ παλαίψουμε, «ὄχι μὲ αἷμα καὶ σάρκα, ἀλλὰ μὲ τὶς ἀρχές, μὲ τὶς ἐξουσίες, μὲ τοὺς κοσμοκράτορες τοῦ σκότους τούτου, μὲ τὰ πνευματικά της πονηρίας», ὅπως λέει ὁ Ἀπ. Παῦλος. (Ἐφ. 6,12) Γι᾿ αὐτὸ χρειαζόμαστε τὴ νηστεία καὶ τὴν ἐγκράτεια. καὶ ἂν παλαιότερα οἱ ἀθλητές, ἰδιαίτερά της πάλης, ἔτρωγαν γιὰ νὰ εἶναι πιὸ παχεῖς καὶ δυνατοί, οἱ Χριστιανοὶ ἀγωνιστὲς τοῦ πνεύματος πρέπει νὰ νηστεύουν γιὰ νὰ εἶναι πιὸ ἰσχυροὶ στὸ τομέα τῆς εὐσεβείας. Ἔτσι, ἐπανερχόμαστε στὸ αὐτὸ ἐρώτημα τοῦ κόσμου: «Γιατὶ νὰ νηστεύω;», στὸ ὁποῖο ἀπαντᾶ ὁ Μ. Βασίλειος, λέγοντας ὅτι ὅσο ἀφαιρεῖς ἀπὸ τὴ σάρκα σου, τόσο θὰ κάνεις νὰ ἀπαστράπτει ἡ ψυχὴ ἀπὸ τὴν πνευματικὴ λαμπρότητα. Διότι ὄχι μὲ σωματικὲς δυνάμεις, ἀλλὰ μὲ τὴν καρτερία τῆς ψυχῆς καὶ τὴν ὑπομονὴ στὶς θλίψεις ἐπιτυγχάνεται ἡ κυριαρχία πρὸς τὶς ἀόρατες δυνάμεις. Στὸ σημεῖο αὐτὸ θὰ ἤθελα νὰ κάνουμε ὁρισμένες ἐπισημάνσεις πάνω στὸ λόγο τοῦτο τοῦ ἁγίου. Κατ᾿ ἀρχὰς λίγοι δίνουμε σημασία στὴν ὡραιότητα τῆς ψυχῆς. Λίγοι παλεύουμε νὰ κόψουμε τὰ πάθη μας. Λίγοι ἀγωνιζόμαστε νὰ κάνουμε τὴ ψυχή μας ἕνα πνευματικὸ περιβόλι καὶ ἕναν ὡραῖο κῆπο μὲ πολύχρωμα ἄνθη ἀρετῶν. Ἡ ἐποχή μας ἄλλωστε δὲν ἐνδείκνυται γιὰ κάτι τέτοιο. Εἶναι ἐποχὴ τεχνολογίας, φιλοπλουτισμοῦ καὶ μόδας. Καὶ δεύτερον λίγοι ὑπομένουμε στὶς θλίψεις, λίγοι περιμένουμε τὸ ἔλεος τοῦ Θεοῦ γιατί, δυστυχῶς, καὶ λίγοι ἔχουμε σταθερὴ πίστη καὶ ἐλπίδα στὸ Θεό. Γι᾿ αὐτὸ ἡ νηστεία, ἰδιαίτερα τώρα ποὺ ἑτοιμαζόμαστε γιὰ τὴ μεγάλη ἑορτὴ τῶν Χριστουγέννων, εἶναι ἕνα μεγάλο ὅπλο ἐναντίον τῶν ἀοράτων ἐχθρῶν ποὺ μᾶς περιβάλουν στὴ ζωή μας.

---

10. ΝΗΣΤΕΙΑ ΧΩΡΙΣ ΟΙΝΟΠΟΣΙΑ, ΧΩΡΙΣ ΜΕΘΗ

Πολλοὶ ἄνθρωποι, καὶ χριστιανοὶ δυστυχῶς, λένε: Ἀφοῦ ἀπὸ αὔριο ἀρχίζει αὐστηρὰ νηστεία, σήμερα ἂς μεθύσω. Τοῦτο ὅμως, λέει ὁ ἅγιος Βασίλειος, δὲν εἶναι ὀρθό. Γιατί δὲν μπορεῖ νὰ μπεῖ ἡ νηστεία καὶ ἡ προσευχὴ σὲ μία ψυχὴ ποὺ λερώθηκε πρὶν ἀπὸ τὴ μέθη. Ὁ Θεὸς δὲν ὑποδέχεται στὶς ἱερὲς αὐλὲς τοῦ Παραδείσου τοὺς μέθυσους ἀλλὰ τοὺς ἐγκρατεῖς καὶ νηστευτάς. Πράγματι! Πῶς μπορεῖ νὰ λογιστεῖ νηστεία σ᾿ ἕναν χριστιανὸ ποὺ μυρίζει κρασὶ ἀπὸ τὴν προηγούμενη μέρα κατὰ τὴν ὁποία ἔπινε; Ἄλλωστε, ὅλοι γνωρίζουμε ὅτι ἡ μέθη εἶναι πάθος ποὺ δύσκολα θεραπεύεται. Ἑπομένως καὶ στὶς ἡμέρες τῆς νηστείας ἐνδέχεται νὰ μεθύσεις. Ὁ Ἀπ. Παῦλος, ὅμως, λέει ὅτι «μέθυσοι δὲν θὰ κληρονομήσουν τὴν βασιλεία τοῦ Θεοῦ» (Α´ Κορ. 6,10). Ἔτσι, σημειώνει ὁ Μ. Βασίλειος, ἂν ἔρχεσαι μεθυσμένος στὴ νηστεία ποιὸ τὸ ὄφελος; Πράγματι! Ὁ ἄνθρωπος πολλὲς φορὲς δὲν γνωρίζει τί ζητᾶ. Θέλει καὶ μὲ τὸ Χριστὸ νὰ εἶναι καὶ τὰ παιχνίδια τοῦ διαβόλου νὰ παίζει. Θέλει δηλαδὴ καὶ νὰ ζεῖ κοσμικά, ἀλλὰ παραλλήλως νὰ νηστεύει, ὅσο μπορεῖ-ὅπως λέει-, νὰ ἐκκλησιάζεται, νὰ κοινωνᾶ τῶν Ἀχράντων Μυστηρίων. Τοῦτο ὅμως εἶναι ἀδιανόητο γιατί δὲν μποροῦμε νὰ δουλεύουμε δυὸ κυρίους. Συμμαχία μὲ ὁποιοδήποτε τρόπο μὲ τὸν ἐχθρό μας διάβολο δὲν κάνουμε. Γι᾿ αὐτὸ ἡ νηστεία μας πρέπει νὰ εἶναι καθαρά, ἀποβάλλοντας ἀπὸ πάνω μας τὸ πάθος τῆς μέθης.

---

11. ΑΛΗΘΙΝΗ ΝΗΣΤΕΙΑ ΕΙΝΑΙ ΑΠΟΞΕΝΩΣΗ ΑΠΟ ΤΑ ΚΑΚΑ

Ἂς μὴ νομίζουμε ὅτι ἡ νηστεία περιορίζεται μόνο στὴν ἀποχή μας ἀπὸ ὁρισμένες τροφές. Κι αὐτὸ εἶναι καλό, βέβαια, ἀλλὰ τὸ καλύτερο εἶναι κοντὰ σ᾿ αὐτὸ νὰ προσθέσουμε καὶ τὴν ἀποξένωσή μας ἀπὸ κάθε τί ποὺ μᾶς ἀπομακρύνει ἀπὸ τὴ ζωὴ τοῦ Χριστοῦ καὶ τῆς Ἐκκλησίας Του. Μὲ ἕνα λόγο νὰ ἀποξενωθοῦμε ἀπὸ τὸ κακὸ καὶ νὰ ἀγωνιζόμαστε νὰ ἀγαθοεργοῦμε στὴ ζωή μας. Ὁ Μ. Βασίλειος ἦταν δεινὸς ρήτωρ στὴν πατρίδα του τὴν Καισάρεια, ἀλλὰ αὐτὸ δὲν τὸν εὐχαριστοῦσε. Ἐκεῖνο ποὺ τοῦ γέμισε τὴν καρδιὰ ἦταν ὅταν νήστευε καὶ παραλλήλως ἔκανε ἐλεημοσύνες γιὰ νὰ γλυκάνει τὸν πόνο τῶν δυστυχισμένων ὑπάρξεων τῆς ἐπαρχίας του. καὶ αὐτὲς εἶναι πάρα πολλές. Πλῆθος ἱδρυμάτων βγῆκαν ἀπὸ τὰ ἅγια χέρια του. Τὸ νὰ μιλήσουμε ὅμως, τώρα, στὴ δεδομένη στιγμή, γιὰ τὸν ἅγιο Βασίλειο ὡς ἅγιο τῆς ἀγάπης, δὲν γίνεται. Κάποια ἄλλη στιγμὴ ἴσως γίνει δυνατό. «Νὰ λύσεις τὰ δεσμὰ τῆς ἀδικίας» (Ἡσ. 63,6) λέει ὁ προφήτης, συγχωρώντας τὸν πλησίον σου γιὰ τὴ λύπη ποὺ τυχόν σου προξένησε. «Νὰ μὴ νηστεύετε χάριν διαμάχης καὶ φιλονικίας» (Ἡσ. 63,4) λέει ὁ αὐτὸς προφήτης. Γιατί ἔτσι, λέει ὁ Μ. Βασίλειος, μπορεῖ νὰ μὴν τρῶς κρέατα, τρῶς ὅμως τὸν ἀδελφό σου μὲ τὰ λόγια σου καὶ μὲ τὴν ὅλη συμπεριφορὰ τῆς ζωῆς σου. Μπορεῖ νὰ μὴν πίνεις κρασί, δὲν εἶσαι ὅμως καὶ ἐγκρατὴς στὶς ὕβρεις. Περιμένεις νὰ νυχτώσει γιὰ νὰ φᾶς, ἀλλὰ ξοδεύεις ὅλη τὴν ἡμέρα στὰ δικαστήρια. Πράγματι! Στὴν ἐποχή μας, πολλοὶ εἶναι οἱ νηστεύοντες χριστιανοί. Πόσοι ὅμως ἐξ αὐτῶν νηστεύουν ὅπως θέλει ὁ Χριστός, οἱ ἅγιοι Ἀπόστολοι καὶ ἡ χορεία ὅλων τῶν ἁγίων Πατέρων; Πόσοι νηστεύουν καὶ ἔχουν μέσα στὴ καρδιὰ τοὺς ἀγάπη πρὸς τὸν πλησίον; Λίγοι. Εὔχομαι νὰ ἀκούσουν τὴν ἔκκληση τοῦ ἁγίου πατρὸς τῆς Ἐκκλησίας Μ. Βασιλείου καὶ νὰ νηστεύουν ἀληθινά. Γιατί, ὅπως θὰ δοῦμε καὶ στὴ συνέχεια, ὁ Ἰωάννης ὁ Πρόδρομος, ὁ Χριστός, οἱ Ἅγιοι Ἀπόστολοι κ.ἄ. νήστευαν. Ἀλλὰ πῶς; Ἐφαρμόζοντας ὅλο τὸ νόμο τοῦ Χριστοῦ χωρὶς νὰ κάνουν περικοπές.

---

12. ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΝΗΣΤΕΙΑΣ

Ἂν θέλαμε νὰ ἀναφερθοῦμε σὲ παραδείγματα ἀνθρώπων, τόσο τῆς Παλαιᾶς, ὅσο καὶ τῆς Καινῆς Διαθήκης, οἱ ὁποῖοι νήστευαν, θὰ ἔπρεπε νὰ ξοδέψουμε τόνους μελάνης καὶ χάρτου καὶ δὲν θὰ ἔφτανε. Ἀναφέραμε σὲ προηγούμενο ἄρθρο μας σχετικὰ μὲ τὴν νηστεία τοῦ προφήτη Ἠλία. Δὲν εἶναι ὅμως μόνον αὐτοῦ τοῦ προφήτη ἡ νηστεία ποὺ τὸν κατέταξε, ἄλλωστε, ἀνάμεσα στοὺς ἁγίους τῆς Ἐκκλησίας καὶ τὸν ἀξίωσε νὰ μὴν δοκιμάσει –γιὰ τὴν ὥρα πάντα- τὸ πικρὸ ποτήρι τοῦ θανάτου, ἀλλὰ ἀνελήφθη εἰς τὸν οὐρανὸν περιμένοντας τὴν Κρίση τοῦ Θεοῦ. Εἶναι καὶ ὅλοι οἱ ἄλλοι προφῆτες τοῦ Ἰσραήλ.
Ὁ Χριστὸς ὅμως εἶναι τὸ καλύτερο παράδειγμα νηστευτοῦ ἀνθρώπου· διότι διδάσκει τὴ νηστεία, ὄχι μόνο μὲ τὸ δικό του παράδειγμα, ἀλλὰ καὶ δείχνοντας μὲ παραβολὲς τὸ πόσο κακὸ κάνει στὸν ἄνθρωπο τὸ φαγοπότι. Τί ἀνέπαυσε τὸν Λάζαρο, ρωτᾶ ὁ ἅγιος Βασίλειος, στοὺς κόλπους τοῦ Ἀβραάμ; Τί ἄλλο, ἀπαντᾶ ὁ ἴδιος, ἀπὸ τὴ νηστεία; Ἂν ὁ πλούσιος της παραβολῆς τοῦ πλουσίου καὶ πτωχοῦ Λαζάρου δὲν ἔδινε ἔμφαση στὴ σπατάλη τῶν βιωτικῶν τοῦ ἀγαθῶν καὶ νήστευε ἐλεώντας τὸν πτωχὸ Λάζαρο θὰ κέρδιζε μία θέση στὴ βασιλεία τοῦ Θεοῦ. Αὐτὸς ὅμως ποὺ ἦταν δοῦλος τῆς σαρκός του δὲν σκεπτόταν τὸ θάνατο καὶ στὸν ᾍδη λυπόταν ἐνῷ ὁ πτωχὸς εὐφραινόταν στὸν Παράδεισο.
Δὲν ἦταν μόνο ὁ Χριστὸς ποὺ νήστευε. Εἶναι καὶ ὁ Ἰωάννης ὁ Πρόδρομος. Ἡ ζωὴ τοῦ Ἰωάννου ὑπῆρξε μία συνεχὴς νηστεία. Ὁ Ἰωάννης, λέει ὁ Μ. Βασίλειος, δὲν διέθετε κρεββάτι, οὔτε τραπέζι, ἀλλὰ οὔτε καὶ καλλιεργήσιμη γῆ γιὰ νὰ βγάζει τὰ πρὸς τὸ ζῆν. Γι᾿ αὐτὸ καὶ ὁ Κύριος εἶπε ὅτι «οὐκ ἐγήγερται ἐκ γεννητοῖς γυναικῖν μείζων Ἰωάννου τοῦ Βαπτιστοῦ» (Ματθ. 11,11). Ὁ Ἰωάννης εἶναι πράγματι ἕνας ἀπὸ τοὺς μεγαλυτέρους ἀσκητὰς τῆς Ἐκκλησίας μας. Ἀλλὰ καὶ ὁ Ἀπ. Παῦλος ποὺ δὲν πέρασε μόνο πολλοὺς διωγμοὺς καὶ διώξεις, ἐπειδὴ δίδασκε τὸ Εὐαγγέλιο ἀλλὰ καὶ κράτησε αὐστηρὰ νηστεία ἀνέβηκε ἕως τρίτου οὐρανοῦ (Β´ Κορ. 11,27, 12,2). Ὁ Χριστὸς μὲ τὴ νηστεία δέχθηκε τὶς προσβολὲς τοῦ διαβόλου καὶ δὲν πειράχθηκε. καὶ ὁ Χριστὸς μὲν νήστεψε, ἐμεῖς ὅμως τί κάνουμε; Δυστυχῶς ἐμεῖς τρώγοντας καὶ πίνοντας παραπαχαίνουμε τὴ σάρκα καὶ γινόμαστε μαλθακοί. Ἐξασθενίζοντας δὲ τὸ νοῦ μὲ ἀτροφία, λέει ὁ Μ. Βασίλειος, γιὰ τὰ σωτήρια καὶ ζωοποιὰ διδάγματα μπορεῖς νὰ μιλήσεις; Ἂς μὴ ξεχνᾶμε ὅτι, ὅπως σὲ πολεμικὴ παράταξη, ἡ συμμαχία μὲ τὸν ἐχθρὸ φέρνει τὴν ἥττα μας, ἔτσι καὶ αὐτὸς ποὺ συμμαχεῖ μὲ τὴ σάρκα, ἀνταγωνίζεται τὸ πνεῦμα καὶ αὐτὸς ποὺ πηγαίνει μὲ τὴ παράταξη τοῦ πνεύματος ὑποδουλώνει τὴ σάρκα. «Διότι αὐτὰ μεταξύ τους, (δηλ. σάρκα καὶ πνεῦμα) εἶναι ἀντίθετα», λέει ὁ Ἀπ. Παῦλος (Γαλ. 5,17). Ἔτσι ἂν θέλουμε νὰ ἰσχυροποιήσουμε τὸ νοῦ μας νὰ δαμάσουμε τὴ σάρκα μὲ τὴ νηστεία. Κι αὐτὸ γιατί, ὅπως λέει ὁ ἀπόστολος Παῦλος, «ὅσο ὁ ἐξωτερικὸς ἄνθρωπος φθείρεται, τόσο ὁ ἐσωτερικὸς ἀνακαινίζεται» (Β´ Κορ. 4,16). Ἀλλὰ καὶ τὸ ἄλλο, «ὅταν ἀσθενῶ, τότε εἶμαι δυνατός» (Β´ Κορ. 12,10). Τί θὰ προτιμήσουμε, χριστιανοί μου, τὰ ἀγαθά της γῆς ποὺ ἔρχονται καὶ παρέρχονται ἢ τὰ ἀγαθὰ τῆς βασιλείας τοῦ Θεοῦ ποὺ εἶναι αἰώνια; Ἂν θέλουμε νὰ γευόμαστε αἰωνίως τὰ ἀγαθὰ ποὺ χαρίζει ὁ Κύριος στοὺς πιστοὺς ποὺ ζοῦν λιτὰ καὶ ταπεινὰ στὴ ζωὴ αὐτὴ ἕνα νὰ κάνουμε. Νὰ νηστεύουμε. Δὲν ξέρεις, λέει ὁ Μ. Βασίλειος, ὅτι μὲ τὴν ἀμετρία τοῦ χορτασμοῦ ἑτοιμάζεις γιὰ τὸν ἑαυτό σου παχὺ τὸν βασανιστὴ σκώληκα; Γιατί ποιὸς ἀπ᾿ αὐτοὺς ποὺ ζοῦν μὲ πλούσια τροφὴ καὶ διαρκῆ τρυφὴ δέχθηκε κάποια κοινωνία πνευματικοῦ χαρίσματος; Πρὶν ἀνεβεῖ ὁ Μωϋσῆς στὸ ὄρος Σινᾶ γιὰ νὰ παραλάβει τὸ Δεκάλογο ἀπὸ τὸ Θεὸ χρειάσθηκε νὰ νηστεύσει ἐπὶ 40 ἡμέρες. Οἱ Νινευίτες γιὰ νὰ δείξουν τὴ μετάνοιά τους καὶ νὰ γλυτώσουν ἀπὸ τὴ καταστροφὴ ποὺ περίμενε τὴ πόλη τους ἀπὸ τὸ Θεὸ λόγω τῶν ἁμαρτιῶν τους, νήστευσαν. Κι ὄχι μόνο οἱ ἄνθρωποι ἀλλὰ καὶ τὰ ζῷα τους. (Ἰωνᾶ 3, 4-10). Κατὰ τὴν ἔξοδο δὲ τῶν Ἑβραίων ἀπὸ τὴν Αἴγυπτο πρὸς τὴ γῆ τῆς Ἐπαγγελίας συνέβη νὰ μὴν γυρίσουν ζωντανοὶ αὐτοὶ ποὺ ἐπιζητοῦσαν τὴ κρεοφαγία (Ἀριθμ. 11,33) ἀλλὰ ὅσοι νήστευαν. Ἐκεῖνοι ποὺ ἀρκέσθηκαν στὸ μάννα ποὺ ἔριξε ὁ Θεὸς ἀπὸ τὸν οὐρανὸ καὶ στὸ νερὸ ποὺ ἀνέβλυσε ἐκ θαύματος ἀπὸ τὴ πέτρα ποὺ χτύπησε μὲ τὸ ραβδί του ὁ Μωϋσῆς, νικοῦσαν τοὺς Αἰγυπτίους καὶ περπάτησαν μέσα ἀπὸ τὴν Ἐρυθρὰ θάλασσα. «Δὲν ὑπῆρχε στὶς φυλές τους κανένας ποὺ δὲν μποροῦσε νὰ περπατήσει» (Ψαλμ. 104, 37) λέει ὁ Δαυίδ. Ὅσοι νοστάλγησαν τὰ κρέατα ποὺ ἔτρωγαν στὴν Αἴγυπτο (Ἐξοδ. 16,3) καὶ ἐπιθυμοῦσαν τὴ σκλαβιὰ τῆς Αἰγύπτου μόνο καὶ μόνο γιὰ νὰ τρῶνε καὶ νὰ πίνουν, δὲν ἀξιώθηκαν νὰ δοῦν τὴ γῆ τῆς Ἐπαγγελίας.
Ἐμεῖς οἱ ἐκμοντερνισμένοι χριστιανοὶ νομίζουμε ὅτι ἡ νηστεία εἶναι μόνο γιὰ τοὺς μοναχοὺς καὶ τοὺς ἀσκητάς. Δὲν εἶναι ὅμως μόνο γι᾿ αὐτούς. Ἀλλοίμονο ἂν ὁ Χριστὸς διδάσκει τὴ νηστεία μόνο στοὺς ἀσκητάς. Ἀλλοίμονο ἂν εἶναι ἡ νηστεία μόνο γιὰ τὸν Μ. Ἀντώνιο καὶ τοὺς λοιποὺς ἀσκητὰς τῆς ἐρήμου. Ἡ νηστεία εἶναι ὅπλο ἐναντίον τοῦ διαβόλου καὶ ὁ διάβολος πολεμᾶ ὅλους, κληρικοὺς καὶ λαϊκούς. Προσοχή, λοιπόν! Ἄλλωστε ἡ πολυφαγία, ὅπως λένε καὶ οἱ γιατροὶ δὲν κάνει καλὸ οὔτε καὶ γιὰ τὸ σῶμα μας. Ἂν δὲν θέλουμε νὰ ἀκούσουμε τὴν Ἐκκλησία ἂς ἀκούσουμε τὴν ἐπιστήμη· καὶ ἂς νηστεύουμε γιὰ τὸ καλὸ τοῦ σώματος καὶ τῆς ψυχῆς μας.

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

Οι νηστείες και οι καταλύσεις της Εκκλησίας μας

Νηστεία είναι η λήψη «ξηράς τροφής» (ξηροφαγία), χωρίς λάδι ή κρασί, μια φορά την ημέρα, και μάλιστα την ενάτη ώρα (γύρω στις 3 μ.μ.). Λήψη τροφής, έστω και μόνο ψωμιού, περισσότερο από μια φορά την ημέρα λέγεται λύση νηστείας. Αν φάμε και λάδι ή πιούμε κρασί, τότε κάνουμε κατάλυση νηστείας. Οι κατηγορίες καταλύσεως της νηστείας είναι τέσσερις: α) Κατάλυση «εις πάντα», β) κατάλυση αυγών και γαλακτοκομικών προϊόντων, γ) κατάλυση «ιχθύος» και δ) κατάλυση «οίνου και ελαίου».

Πρέπει να σημειωθεί, πάντως, ότι, παρά τη θέσπιση συγκεκριμένων ημερών και περιόδων νηστείας από την Εκκλησία μας («ακρίβεια»), η ρύθμιση του θέματος για κάθε χριστιανό ξεχωριστά αφήνεται στη διάκριση των πνευματικών πατέρων, που ενεργούν κάποτε με συγκατάβαση («οικονομία») στην αδυναμία του ανθρώπου, και με γνώμονα πάντα το συμφέρον κάθε ψυχής.

Α. «Διατεταγμένες» νηστείες είναι οι εξής:

1)  Της Τετάρτης και της Παρασκευής: Ξηροφαγία.

2)  Της Μεγάλης Τεσσαρακοστής, από την Καθαρά Δευτέρα μέχρι το Σάββατο του Λαζάρου: Ξηροφαγία (εκτός από Σάββατα και Κυριακές, οπότε επιτρέπονται λάδι και κρασί).

3)  Της Μεγάλης Εβδομάδος: Ξηροφαγία.

4)  Των Αγίων Αποστόλων, από τη Δευτέρα μετά την Κυριακή των Αγίων Πάντων μέχρι τις 28 Ιουνίου: Αποχή από κρέας, γαλακτερά και αυγά. Επιτρέπεται το ψάρι (πλην, φυσικά, Τετάρτης και Παρασκευής).

5)  Του Δεκαπενταυγούστου, από την 1 μέχρι τις 14 Αυγούστου: Ξηροφαγία (εκτός από Σάββατα και Κυριακές, οπότε επιτρέπονται λάδι και κρασί, και της Μεταμορφώσεως, που καταλύεται ψάρι).

6) Των Χριστουγέννων, από τις 15 Νοεμβρίου μέχρι τις 24 Δεκεμβρίου:

α) Από τις 15 Νοεμβρίου μέχρι τις 17 Δεκεμβρίου απέχουμε από κρέας, γαλακτερά και αυγά, ενώ καταλύουμε το ψάρι (πλην Τετάρτης και Παρασκευής).

β) Από τις 18 μέχρι τις 24 Δεκεμβρίου γίνεται κατάλυση μόνο σε λάδι και κρασί (πάντοτε πλην Τετάρτης και Παρασκευής).

Σημείωση: Οι παραπάνω νηστείες πρέπει να συνδυάζονται πάντοτε με τον παρακάτω πίνακα (Γ), όπου βρίσκονται οι ημέρες καταλύσεως.

Β. Κατάλυση νηστείας (και τις Τετάρτες και Παρασκευές) επιτρέπεται στις εξής περιπτώσεις:

1)   Από τις 25 Δεκεμβρίου μέχρι τις 4 Ιανουαρίου («Δωδεκαήμερο»): «Εις πάντα».

2)  Την πρώτη εβδομάδα του Τριωδίου (από την Κυριακή του Τελώνου και Φαρισαίου μέχρι την Κυριακή του Ασώτου): «Εις πάντα».

3)  Την τρίτη εβδομάδα του Τριωδίου (από τη Δευτέρα των Απόκρεω μέχρι την Κυριακή της Τυροφάγου): Κατάλυση σε ψάρια, γαλακτοκομικά και αυγά (δεν επιτρέπεται το κρέας) όλες τις ημέρες.

4)  Την εβδομάδα της Διακαινησίμου (από την Κυριακή του Πάσχα μέχρι την Κυριακή του Θωμά): «Εις πάντα».

5)  Την εβδομάδα του Αγ. Πνεύματος (από την Κυριακή της Πεντηκοστής μέχρι την Κυριακή των Αγίων Πάντων): «Εις πάντα».

6)  Την περίοδο του Πεντηκοσταρίου (από την Κυριακή του Θωμά μέχρι την Κυριακή της Πεντηκοστής) μπορεί, κατά μία εκδοχή, να γίνεται κατάλυση ελαίου τις Τετάρτες και Παρασκευές. Επιπλέον, επιτρέπεται κατάλυση «ιχθύος» την Τετάρτη της Μεσοπεντηκοστής και την Τετάρτη της Αποδόσεως του Πάσχα.

Γ. Πίνακας των ακινήτων εορτών µε κατάλυση ή νηστεία.

			Κατάλυσις
		Ιανουάριος
1		Περιτοµή Ι. Χριστού, Μ. Βασιλείου	Εις πάντα
5		Παραµονή Θεοφανείων	Νηστεία
6		Τα Άγια Θεοφάνεια	Εις πάντα
7		Σύναξις Ιωάννου του Προδρόµου	Ιχθύος
11		Θεοδοσίου του Κοινοβιάρχου	Οίν. και ελ.
16		Προσκύνησις αλύσεως απ. Πέτρου	»
17		Αντωνίου του Μεγάλου	»
18		Αθανασίου και Κυρίλλου πατρ. Αλεξανδρείας	»
20		Ευθυµίου του Μεγάλου	»
22		Τιμοθέου Αποστόλου, Αναστασίου Πέρσου	»
25		Γρηγορίου του Θεολόγου	»
27		Ανακομιδή λειψ. Ιωάννου του Χρυσοστόμου	»
30		Των Τριών Ιεραρχών	»
		Φεβρουάριος
2		Υπαπαντή Ιησού Χριστού	Ιχθύος
8		Θεοδώρου του Στρατηλάτου	Οίν. και ελ.
10		Χαραλάμπους Ιεροµάρτυρος	»
11		Βλασίου Ιεροµάρτυρος	»
17		Θεοδώρου του Τήρωνος	»
24		Α’ και Β’ εύρεσις Κεφαλής του Προδρόµου	»
		Μάρτιος
9		Των εν Σεβαστεία αγίων 40 Μαρτύρων	Οίν. και ελ.
25		Ευαγγελισμός της Θεοτόκου	Ιχθύος
26		Σύναξις Αρχαγγέλου Γαβριήλ	Οίν. και ελ.
		Απρίλιος
23		Γεωργίου του Τροπαιοφόρου	Οίν. και ελ.
25		Μάρκου αποστόλου και ευαγγελιστού	»
30		Ιακώβου αποστόλου	»
	Μάιος
2	Ανακομιδή λειψ. Αθανασίου του Μεγάλου		Οίν. και ελ.
8	Ιωάννου του Θεολόγου		»
15	Παχωµίου του Μεγάλου, Αχιλλίου Λαρίσης		»
21	Κωνσταντίνου και Ελένης Ισαποστ.		»
25	Γ’ εύρεσις της Κεφαλής του Προδρόµου		»
	Ιούνιος
8	Ανακομιδή λειψ. Θεοδώρου του Στρατηλάτου		Οίν. και ελ.
11	Βαρθολομαίου και Βαρνάβα αποστόλων		»
24	Γενέθλιον Ιωάννου του Προδρόµου		Ιχθύος
29	Πέτρου και Παύλου αποστόλων		»
30	Η Σύναξις των Δώδεκα Αποστόλων		Οίν. και ελ.
	Ιούλιος
1	Κοσµά και Δαµιανού των Αναργύρων		Οίν. και ελ.
2	Κατάθεσις εσθήτος της Θεοτόκου		»
17	Μαρίνης µεγαλοµάρτυρος		»
20	Προφήτου Ηλιού του Θεσβίτου		»
22	Μαρίας της Μαγδαληνής		»
25	Κοίµησις αγίας Άννης		»
26	Παρασκευής οσιοµ., Ερµολάου ιεροµ.		»
27	Παντελεήμονος µεγαλοµάρτυρος		»
	Αύγουστος
6	Μεταµόρφωσις του Σωτήρος		Ιχθύος
15	Κοίµησις της Θεοτόκου		»
29	Αποτοµή Τιµ. Κεφαλής του Προδρόµου		Νηστεία
31	Κατάθεσις Τιµίας Ζώνης της Θεοτόκου		Οίν. και ελ.
	Σεπτέμβριος
1	Αρχή της Ινδίκτου, Συµεών Στυλίτου		Οίν. και ελ.
6	Ανάµνησις του εν Χώναις θαύµ. αρχ. Μιχαήλ		»
8	Γενέθλιον της Θεοτόκου		Ιχθύος
9	Ιωακείμ και Άννης Θεοπατόρων		Οίν. και ελ.
13	Εγκαίνια Ναού Αναστάσεως, Κορνηλίου εκατ.		»
14	Ύψωσις του Τιµίου Σταυρού		Νηστεία
20	Ευσταθίου µεγαλοµάρτυρος και των συν αυτώ		Οίν. και ελ.
23	Σύλληψις Ιωάννου του Προδρόµου		»
26	Μετάστασις Ιωάννου του Θεολόγου		»
	Οκτώβριος
6	Θωµά αποστόλου		Οίν. και ελ.
18	Λουκά αποστόλου και ευαγγελιστού		»
23	Ιακώβου του Αδελφοθέου		»
26	Δημητρίου του Μυροβλύτου		»
	Νοέμβριος
1	Κοσµά και Δαµιανού των Αναργύρων		Οίν. και ελ.
8	Σύναξις Ταξιαρχών Μιχαήλ και Γαβριήλ		»
12	Ιωάννου του Ελεήµονος		»
13	Ιωάννου του Χρυσοστόμου		»
14	Φιλίππου αποστόλου		Ιχθύος
16	Ματθαίου αποστόλου και ευαγγελιστού		Οίν. και ελ.
21	Εισόδια της Θεοτόκου		Ιχθύος
25	Αικατερίνης µεγαλοµάρτυρος		Οίν. και ελ.
30	Ανδρέου του Πρωτοκλήτου		»
	Δεκέμβριος
4	Βαρβάρας µεγαλοµ., Ιωάννου Δαμασκηνού		Οίν. και ελ.
5	Σάββα του ηγιασµένου		»
6	Νικολάου επισκόπου Μύρων		»
9	Σύλληψις αγίας Θεοπροµήτορος Άννης		»
12	Σπυρίδωνος Τριµυθούντος του θαυματουργού		»
15	Ελευθερίου ιεροµάρτυρος		»
17	Δανιήλ προφήτου, Διονυσίου Αιγίνης		»
20	Ιγνατίου του Θεοφόρου		»
25	Γέννησις Ιησού Χριστού		Εις πάντα
26	Σύναξις της Θεοτόκου		»
27	Στεφάνου του Πρωτοµάρτυρος		»

ΠΗΓΗ:   Η ΦΩΝΗ ΤΩΝ ΠΑΤΕΡΩΝ“Η ΝΗΣΤΕΙΑ”

            Αγίου Βασιλείου του Μεγάλου

            ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΠΑΡΑΚΛΗΤΟΥ

            ΩΡΩΠΟΣ ΑΤΤΙΚΗΣ 2010